سنگ کلیه

سنگ کلیه یک اصطلاح برای ترکیب جامد مواد معدنی و  نمک است که در کلیه ها تشکیل می شود. سنگ های کلیه از اگزالات کلسیم، فسفات کلسیم، سیستئین یا اسید اوریک تشکیل می شوند. سنگ های کلیه می توانند در کلیه ها ایجاد شوند و مشکلاتی را ایجاد کنند. زیرا آنها به اندازه کافی بزرگ می شوند تا مانع جریان ادرار شوند یا به دلیل کنده شدن و حرکت و مسدود کردن مجاری کلیوی  می توانند باعث انسداد موقت، کشش، تحریک، و  یا آسیب رساندن به کلیه ها شوند. این حرکت می تواند درد ناگهانی و بسیار شدید ایجاد کند که ممکن است متناوب یا مداوم باشد.

دلایل ایجاد سنگ کلیه

تشکیل سنگ های کلیه می تواند به دلایل مختلفی باشد و  برخی از این دلایل به قدری بزرگ است که می تواند عواقب بدی را برای بدن به دنبال داشته باشد. برای سنگهای بسیار بزرگ که معمولا از کلیه به مجاری ادرار منتقل نمی شوند و برای سنگ های کوچکتر که وارد مجاری ادراری می شوند ، نوعی از درمان لازم است. در برخی از موارد جهت درمان سنگ کلیه نیاز به جراحی می باشد، اغلب با استفاده از دستگاه هایی که از طریق مجرای مثانه و مثانه به محل سنگ منتقل می شوند این کار صورت می گیرد.

سنگها می توانند به دلایل مختلفی تشکیل گردند، اما شایع ترین علت، غلظت بالای یک ماده شیمیایی خاص در ادرار است  که در کلیه ها رسوب کرده و کریستال ها را تشکیل می دهند. این اتفاق زمانی پیش می آید که یا تولید و یا دفع آن ماده زیاد باشد، و یا اینکه فرد مایعات کمی مصرف کند ولی دفع ادرار آن زیاد باشد که موجب دفع ادرار غلیظ می گردد. با توجه به اینکه چه مقدار و چه نوع ماده کریستالیزه در آن شکل می گیرد، سنگ کلیه ممکن است انواع مختلفی مانند تیز و نقطه ای یا نامنظم با شاخه (به نام stghorn) تشکیل گردد که می تواند از یک دانه شن تا بزرگتر از یک توپ گلف باشد. ترکیب سنگ بستگی به مواد شیمیایی افزایش یافته دارد که ممکن است همه از یک ترکیب شیمیایی و یا مواد شیمیایی مختلف در لایه های مختلف باشند.

با توجه به تحقیقات مؤسسه ملی دیابت و بیماری های گوارشی و کلیه، سنگ کلیه یکی از رایج ترین اختلالات دستگاه ادراری است. در ایالات متحده، بیش از 300 هزار نفر در هر سال به به دلیل سنگ کلیه به اورژانس مراجعه می کنند.

پانل ریسک ابتلاء به سنگ کلیه چیست؟

پانل ریسک ابتلاء به سنگ کلیه یک گروه از آزمایشاتی است که مقدار مواد را در ادرار اندازه گیری می کند که معمولا با تشکیل سنگ کلیه ارتباط دارد. در فردی که قبلا سنگ های کلیه داشته است، افزایش سطح یکی از این مواد می تواند نشان دهنده یک خطر بالقوه برای ایجاد سنگ های اضافی و احتمالا نوع سنگ هایی باشد که می تواند شکل بگیرد.

سنگ­های کلیه می توانند به دلایل مختلف شکل بگیرند، اما شایع ترین آنها افزایش غلظت یک ماده یا مواد خاص در ادرار است که در مجاری ادراری رسوب کرده و کریستال ها را تشکیل می دهد. ترکیب سنگ بستگی به ماده ای دارد که غلظت آن افزایش پیدا کرده است و ممکن است از یک ترکیب یا ترکیبات مختلف در لایه های مختلف باشند. اکثریت سنگها در حدود 75٪، آنها حاوی کلسیم هستند. پانل ریسک سنگ کلیه ریسک ابتلا به تشکیل سنگ کلیه را مورد بررسی قرار می دهد، که این پنل شامل موارد اندازه گیری افزایش موادی است که موجب تشکیل سنگ می شوند و کاهش مواد مانع از تشکیل سنگ می باشد.

آزمایشات خاص موجود در پانل ممکن است تا حدودی از آزمایشگاه تا آزمایشگاه دیگر متفاوت باشد، اما معمولا شامل موارد زیر می باشند:

• کلسیم ادرار: کمک به ارزیابی خطر ایجاد سنگ های ادراری اگزالات کلسیم و فسفات کلسیم

• اوریک اسید ادرار

• اگزالات ادرار(اگزالیک اسید): گزالات به طور طبیعی در گیاهان و به میزان کم در بدن انسان وجود داشته باشد. این ماده در اثر مصرف بالای ویتامین C  و رسوب آن و در نهایت تبدیل آن به اگزالات به وجود می آید. اهمیت کیلینیکی- وجود اگزالات به عنوان یک ماده طبیعی در ادرار انسان از سال ١٩۵١ تأیید شده بود. فقط در سال های اخیر اهمیت کریستال های کلسیم اگزالات در رابطه با سنگ مجاری ادراری اثبات شد. افزایش اگزالات ادرار که به آن "هیپر اگزالوریک" گفته می شود چند نوع دارد: 1. روده ای 2. ایدیوپاتیک (علت نامشخص) نوع ١ ریشه ارثی اتوزومال دارد که در صورت عدم درمان منجر به از کار افتادن کلیه ها می گردد. نوع٢ زیاد شایع نیست ولی همانند نوع ١ در اثر کمبود آنزیم های متابولیک به وجود می آید. نوع روده ای فقط ۵ درصد موارد را تشکیل می دهد ولی شایعترین نوع همان ایدیوپاتیک در نارسایی مانند: التهاب روده ها، جراحی، نارسایی پانکراس، بیماری های برفک، انحراف مجاری صفراوی، کم کاری یا ایست روده کوچک با رشد بالای باکتری ها و بالاخره جراحی و برداشت ژوژنوایلئیت در درمان چاقی مشاهده می گردد.

• کراتینین ادرار ( ریسک ابتلاء به سنگ کلیه را نشان نمی دهد ولی می تواند نشان دهنده نحوه جمع آوری صحیح ادرار باشد).

• سیترات: اهمیت کلینیکی- سیترات یک واسطه مهم در متابولیسم محسوب می شود که توسط کلیه ها متابولیزه و دفع می گردد. وجود سیترات در ادرار نقش جلوگیری کننده تشکیل سنگ های مجاری ادرار است و این نقش را به دو صورت ایفا می کند:

1. با استفاده از مکانیسم کنترل سطحی که مانع از بزرگ شدن و چسبیدن کریستالها به همدیگر می گردد.

2. با تشکیل کمپلکس های محلول با یون کلسیم مانع از تشکیل املاح نامحلول کلسیم اگزالات و فسفات می شود. بنابراین اندازه گیری سیترات بصورت ابزار خیلی مهمی در برآورد درجه اشباع ادرار از املاح کلسیم اگزالات و فسفات در آمده است.

تست های اضافی که ممکن است بخشی از موارد خطرناک سنگ کلیه و یا به صورت جداگانه درخواست می گردند شامل موارد زیر می باشد:

• سیستئین ادرار: سنگ های سیستئین در بیماران با اختلال ارثی انتقال اسیدآمینه های سیستئین، اورنیتین، لیزین و آرژینین و سپس دفع مقادیر زیاد آن از ادرار تشکیل می شود. اندازه گیری سیستئین ادرار 24 ساعته جهت تشکیل سنگ ضروری است و با پیدایش کریستال در نمونه ادرار تصادفی باید سنجش سیستئین را انجام داد.

• فسفر ادرار

• منیزیم ادرار: منیزیم مهارکننده تشکیل کریستال های کلسیم می باشد و با حالت اشباع اگزالات کلسیم و فسفات کلسیم ادراری مرتبط می باشد.کاهش میزان دفع ادراری منیزیم موجب افزایش حالت اشباع اگزالات کلسیم و فسفات کلسیم می گردد که این امر ممکن است با خطر تشکیل سنگ کلیوی مرتبط باشد.

• سدیم ادرار (به صورت مستقیم بر تشکیل سنگ تاثیر ندارد ولی افزایش آن باعث افزایش دفع کلسیم از ادرار و تشکیل سنگ می گردد).

غلظت بالا یک یا چند از این مواد در ادرار می تواند زمانی رخ دهد که یک فرد تولید و دفع مقدار بیش از حد ماده را افزایش دهد. سایر عوامل موثر عبارتند از مصرف نادرست مایعات، نوشیدن مقدار کمی از مایعات و تغییر در دفع ادرار.

روش جمع آوری ادرار 24 ساعته

هدف از جمع آوری نمونه ادرار 24 ساعته اندازه گیری و ارزیابی میزان دفع مواد مختلف ( مثل گروتین، کراتیدین، کلسیم و ..) در ادرار طی 24 ساعت شبانه روز می باشد .

1. پیش از انجام آزمایش از مصرف مایعات زیاد اجتناب کنید. طی این مدت سعی کنید به مقدار معمول آب مصرف کنید و در طول مدت نمونه برداری رژیم غذایی خود را تغییر ندهید . همچنین از فعالیت های جسمی و ورزشی شدید خود داری کنید در صورت مصرف دارو قبل از نمونه گیری با آزمایشگاه مشورت نمایید. در صورتی که در طول مدت جمع آوری، مقداری از ادرار دور ریخته شود تمام نمونه بی ارزش می باشد .

2. ظرف مخصوص از طرف آزمایشگاه به شما داده مشود که ممکن است حاوی مواد نگهدارنده باشد از تماس  پوست با مواد فوق و یا ریختن آن جلوگیری کنید. پیش از شروع مشخصات ثبت شده برروی برچسب ظرف نمونه گیری را کنترل نمایید تا صحیح باشد .

3. برای شروع جمع آوری صبح روز اول که از خواب بیدار می شوید، ساعت را یادداشت کنید ( مثلا 7 صبح ) تمامی ادرار خود را در دستشویی بریزید. پس از آن تمام ادرار خود را حتی قطرات آن را تا صبح روز دوم ( همان ساعت ) در ظرف بریزید و ظرف را به آزمایشگاه ببرید .

4. در طی جمع آوری ادرار ، ظرف را در محل خنک ( در صورت امکان یخچال نگهداری کنید )

References

Pearle M.S, Lotan Y, Michael N. Ferrandino, Paul K. Pietrow, Glenn M. Preminger. Urinary lithiasis and Management of Urinary Lithiasis. Wein A. J. [et al.], editors. Campbell Walsh Urology, tenth edition, Philadelphia, Elsevier, 2012, pp; 1257-1323.

Victoriano Romero, MD, Haluk Akpinar, MD, Dean G. Assimos, MD. Kidney Stones: A Global Picture of Prevalence, Incidence, and Associated Risk Factors. REVIEWS IN UROLOGY Vol 12 No 2/3 ,2010.