واژینیت / واژینوز

طبق گزارش کمیته مدیریت و پیشگیری بیماری ( Centers for Disease Control and Prevention) یا CDC ، پیشگیری از عفونت های واژن برای بانوان بین 14 تا 49 سال لازم می باشد. این بیماری می تواند باعث خارش، درد و یا سوختگی و اغلب ترشح غیر طبیعی واژن شود. هنگامی که اندام های خارجی نیز ملتهب می شوند، این وضعیت ممکن است به عنوان ولووواژینیت (vulvovaginitis) نامیده شود و التهاب دهانه رحم (سرویکیت) نیز ممکن است به وجود آید. رایج ترین عباراتی که توسط عموم برای واژینیت و واژینوز استفاده می شود عبارتند از: عفونت قارچی و عفونت واژن.
واژن معمولا باعث حفظ تعادل فلور نرمال می گردد (فلور نرمال: ترکیبی از میکروب های "خوب" است که به حفاظت از مهبل (واژن) کمک می کند)، این باکتری ها محیط زیست متوسط ​​و اسیدی خود را حفظ می کنند و از رشد میکروب های بیماری زا جلوگیری می کنند. لاکتوباسیل بیشترین باکتری فلور طبیعی می باشد. مخلوطی از میکروب های دیگر، از قبیل کوریون باکتری ها و برخی از مخمرها نیز ممکن است در این اندام یافت شوند. مقدار کمی ترشح روزانه واژن طبیعی است که معمولا شفاف یا شیری است و در طول چرخه قاعدگی زن قوام و کمیت آن متفاوت است.

فلور طبیعی واژن
لاکتوباسیل‌ها، هم باکتری غالب در مجرای واژن به شمار می‌روند و هم فلور طبیعی واژن را تنظیم می‌کنند.  لاکتوباسیل‌ها اسید لاکتیک تولید می‌کنند که pH طبیعی واژن را بین 3.8 تا 4.5 نگه می‌دارد و جلوی اتصال باکتری‌ها به سلول‌های اپی‌تلیوم واژن را می‌گیرد. تقریباً 60 درصد از سوش‌های لاکتوباسیلی واژن پراکسید هیدورژن تولید می‌کنند که رشد باکتری‌ها را مهار می‌کند و در شرایط آزمایشگاه HIV را نیز تخریب می‌نماید. استروژن از طریق افزایش تولید گلیکوژن در سلول‌های اپی‌تلیوم واژن، کلونیزه شدن لاکتوباسیل‌ها را بهبود می‌بخشد، چون گلیکوژن به گلوکز می‌شکند و به عنوان سوبسترا برای باکتری‌ها عمل می‌کند. اگرچه لاکتوباسیل‌ها باکتری‌های غالب در فلور واژن هستند، باکتری‌های دیگری نیز از جمله گونه‌های استرپتوکوک، باکتری‌های گرم منفی، گاردنلا واژینالیس و بی‌هوازی‌ها در واژن وجود دارند. کاندیدا آلبیکانس نیز می‌تواند در 10 تا 25 درصد از زنان بدون علامت به عنوان یک جزء فلور طبیعی واژن یافت شود.
 

علت ابتلا به واژینیت / واژینوز

هر چیزی که مانع از تعادل فلور طبیعی و / یا تحریک بافتی واژن یا فرج شود می تواند به طور بالقوه باعث واژینیت شود. سه نوع شایع واژینیت حاد عبارتند از واژینوز باکتریال، کاندیدیاز وولوواژینال و تریکومونیاز:

• واژینوز باکتریایی ناشی از یک تغییر پیچیده در فلور واژن با کاهش تعداد لاکتوباسیل طبیعی و افزایش سایر باکتریها، از جمله Gardnerella vaginalis و  Mycoplasma hominis.

•  عفونت کاندیدا آلبیکنس (مخمر)، همچنین به نام کاندیدیاز نامیده می شود و گاهی اوقات توسط سایر گونه های کاندیدا ایجاد می شود.

•  عفونت تریکوموناس واژینال، همچنین به نام Trichomoniasis یا Trichom، یک عفونت انگلی است که از نظر جنسی انتقال می یابد.

چه چیز باعث واژینیت می‌شود؟:

تغییر در تعادل باکتری‌ها و مخمرهایی که به‌طور طبیعی در محیط واژن زندگی می‌کنند، می‌تواند باعث ایجاد واژینیت گردد. عواملی که موجب برهم‌ زدن این تعادل می‌شوند عبارتند از:

• واکنش های آلرژیک و تحریک کننده به محصولات بهداشتی زنانه

• استفاده از محصولات روغنی در داخل مهبل (واژن)

• لباس زیر تنگ (به خصوص ساخته شده با پارچه های مصنوعی که در رطوبت نگه داشته می شوند)، عطر، صابون های دئودورانت، دستمال های مرطوب، کاندوم های لاتکس، و غیره

• استفاده از آنتی‌بیوتیک

• تغییرات هورمونی (بارداری، شیردهی، یائسگی)

• استفاده از قرص های ضدبارداری (احتمالأ)

• استفاده از دوش واژینال

• استفاده از مواد اسپرم‌کش

• آمیزش جنسی

• عفونت

ریزش پوست مهبل (واژن) و نازک شدن پوست آن که به دلیل کاهش استروژن است؛ واژینیت آتروفیک نامیده می شود و در ابتدا در زنان پس از یائسگی مشاهده می شود. عدم تعادل هورمونی به ندرت می تواند باعث تحریک و ایجاد عفونت شود.

واژینوز باکتریایی می تواند خطر ابتلای زن به عفونت های دستگاه تناسلی، به خصوص بیماری های منتقله از راه جنسی را (STDs) افزایش دهد. STD ها به غیر از عفونت تریکوموناس که گاهی اوقات باعث واژینیت و / یا واژینوز می شوند عبارتند از:

    Chlamydia

    Herpes

    (Human Papillomavirus)HPV 

    Gonorrhea

    HIV

واژنیت و واژینوز ممکن است در هر سنی رخ دهد، اما در زنان در سن باروری که از لحاظ جنسی فعال هستند، رایج هستند. با این حال، باید توجه داشته باشید که واژینیت نیز ممکن است در زنان یا دخترانی که از نظر جنسی فعال نیستند رخ دهد. یک زن ممکن است در یک زمان بیش از یک علت واژینیت / واژینوز داشته باشد.

عوامل خطر برای واژینیت / واژینوز

• استفاده از آنتی بیوتیک (می تواند باعث از بین رفتن فلور نرمال واژن شده و محیط را برای رشد باکتری های پاتوژن آماده سازد.

• بارداری (باعث تغییرات هورمونی شده که ممکن است منجر به تحریک واژن شود).

• زیاد حمام رفتن (می تواند باعث تحریک یا از دست دادن فلور طبیعی شود).

• فعالیت جنسی، شرکای جنسی متعدد

• استفاده از (IUD)

• استفاده از داروهای ضد بارداری خوراکی

• بیماری های زمینه ای مانند دیابت کنترل نشده، بیماری های پوستی (درماتیت) و سایر شرایطی که بر سیستم ایمنی تاثیر می­ گذارد.

• بهداشت نامناسب، مخصوصا هنگام استفاده از توالت

• سیگار کشیدن

• استرس فیزیکی یا عاطفی

علائم و نشانه ها

علائم و نشانه های مرتبط با واژینیت و واژینوز ممکن است مبهم و غیر اختصاصی باشد، شامل خارش، درد، سوزش، قرمزی و تورم مهبل (واژن).

بسته به علت، برخی نشانه ها و علائم متفاوتی وجود دارد و شامل یک یا چند مورد زیر می شوند:

• عفونت باکتریایی (واژینوز) - تخلیه واژن که خاکستری یا شیری با بوی ناخوشایند است (به علت مواد شیمیایی به نام آمین ها که pH را در واژن افزایش می دهند) که به ویژه پس از رابطه جنسی قابل مشاهده است.

• ممکن است خارش و سوزش واژن وجود داشته باشد.

• اکثر (85٪) زنان مبتلا به واژینوز باکتریایی هیچ علائمی ندارند.

• عفونت قارچی (کاندیدیازیس) – در این مورد ترشحات واژن می تواند ضخیم و سفید مانند کوفته، همراه با خارش، سوزش، سوزش ادرار، قرمزی و تورم و دردناک بودن رابطه جنسی باشد.

• عفونت ناشی از تریکوموناس (تریکومونیازیس) – ترشحات  واژن زرد و سبز است که ممکن است همراه با بوی ناخوشایند، خارش، قرمزی، دردناک بودن رابطه جنسی و سوزش ادرار باشد. زخم های کوچک قرمز ممکن است بر روی دیواره های واژن یا رحم در طول آزمایش لگن قابل مشاهده باشد. با این حال، بسیاری از زنان مبتلا به تریکومونیازیس علائم قابل توجهی ندارند.

• واژینیت آتروفیک: این وضعیت که در برخی از زنان در سن یائسگی یا یائسه اتفاق می افتدو به عنوان نازک شدن دیواره های واژن تعریف می شود. زنان مبتلا ممکن است خشکی واژن، خارش و / یا سوزش، درد در هنگام رابطه جنسی و کمی خونریزی بعد از رابطه جنسی وجود داشته باشند.

  واژینیت یا واژینوز ممکن است منجر به عوارضی مانند التهاب دهانه رحم یا بیماری التهابی لگن (PID) شود. در زنان باردار، واژینوز گاهی اوقات می تواند باعث زایمان زودرس و نوزادان کم وزن شود و در بعضی موارد سبب انتقال عفونت از مادر به نوزاد خود گردد. زنان مبتلا به کمبود ویتامین D و حامله ممکن است بیشتر به واژینوز باکتریایی مبتلا گردند. واژینوز باکتریایی نیز با سقط جنین در سه ماهه دوم بارداری همراه است.

واژینیت چگونه تشخیص داده می‌شود؟

برای تشخیص این حالت، پزشک آزمایش مستقیم ترشحات واژن (جهت بررسی میکروسکوپی) و در صورت لزوم کشت از ترشحات را درخواست خواهد کرد. البته امروزه پانل های مولکولی (بر پایه PCR و یا Micro Array) طراحی شده است که به طور همزمان بین 9 تا 11 میکروارگانیسم را چک می کند. قدرت تشخیص این پانل ها نسبت به روش های سنتی بالاتر می باشد.

تستهای تشخیصی
تشخیص واژینیت/ واژینوز بستگی به سن و عوامل خطرساز برای عفونت دارد. فرایند تشخیصی در یک زن از سن کودکی با یک معاینه فیزیکی آغاز می شود، از جمله معاینه لگن و سابقه پزشکی.

پزشک می خواهد در مورد علائم، مدت ظاهر شدن علائم، داروهای تجویزی (مانند آنتی بیوتیک ها یا داروهای ضد بارداری خوراکی) و هر گونه درمان غیر دارویی ممکن را بشناسد. پزشکان ممکن است درباره عادات شخصی (دوش، استفاده از محصولات زنانه یا صابون، عطر، لباس های تنگ و غیره) و سابقه جنسی سوال کنند و از این اطلاعات می تواند تصمیم بگیرد که چه نوع آزمایشی باید انجام شود.
هدف از درخواست آزمایش عبارتند از تشخیص واژینیت یا واژینوز، تعیین علت زمینه برای کمک به درمان و ارزیابی بهترین گزینه های درمان مورد نیاز می باشد.
چندین تست ممکن است توسط یک پزشک متخصص در یک مطب پزشکی یا کلینیک انجام شود، یا ممکن است یک نمونه جمع آوری شده و به یک آزمایشگاه ارسال شود.
"استاندارد طلایی" برای تشخیص واژینوز باکتریایی، بررسی مستقیم ترشحات واژن است که می تواند به صورت میکروسکوپی به عنوان یک اسمیر مرطوب و یا به عنوان یک اسلاید رنگ آمیزی گرم دیده شود.

واژینیت چگونه درمان می‌شود؟
نوع درمان به علت واژینیت بستگی دارد و ممکن‌است به‌ صورت تجویز قرص، کرم یا ژل واژینال باشد. در درمان واژینیت تشخیص دقیق علت برای یک درمان اختصاصی و پیشگیری از مقاومت دارویی نقش مهمی دارد.

 
عفونت قارچی چیست؟
این عفونت که به «کاندیدیازیس» (Candidiasis) معروف است شایع‌ترین عفونت واژن محسوب می‌شود.

 
چه‌چیز موجب عفونت قارچی می‌شود؟
عفونت قارچی در اثر مخمری به‌نام کاندیدا آلبیکانس ( Candida albicans) ایجادمی‌شود. درحالت طبیعی این قارچ (مخمر) به‌تعداد کمی در محیط واژن وجود دارد. امّا هنگامی‌که تعادل باکتری‌ها و قارچ‌های داخل واژن به‌هم می‌خورد، قارچ‌ها بیش‌از حد رشد کرده و باعث بروز علائمی می‌شوند.

 

چه عواملی شانس ابتلا به عفونت قارچی را زیاد می‌کنند؟

استفاده از برخی آنتی‌بیوتیک‌ها شانس ابتلا به این عفونت را زیاد می‌کنند. آنتی‌بیوتیک‌ها بعضی‌از باکتری‌های واژن را که در مهار رشد مخمرها نقش دارند از بین می‌برند. لذا زمینه‌ برای رشد قارچ‌ها فراهم می‌شود. اگر خانمی باردار و یا مبتلا به دیابت باشد، احتمال ابتلا به عفونت قارچی بیشتر است. رشد بیش‌ازحد قارچ می‌تواند مربوط به ضعیف‌بودن سیستم ایمنی بدن نیز باشد. مصرف‌ کربوهیدرات‌ فراوان‌ به‌ ویژه‌ شکر و الکل‌ ، آب‌ و هوای‌ داغ‌ و یا لباس‌های‌ بدون‌ تهویه‌ که‌ رطوبت‌، گرمی‌، تاریکی‌ و رشد قارچ‌ را افزایش‌ می‌دهند و سرکوب‌ ایمنی‌ ناشی‌ از داروها یا بیماری‌ ها نیز شانس ابتلا به عفونت قارچی را زیاد می کند.
 

علائم عفونت قارچی کدامند؟

شایع‌ترین علامت عفونت قارچی، خارش و سوزش ناحیه‌ی اطراف واژن (Vulva) است. ممکن‌است این ناحیه قرمز و متورم گردد. ترشح واژن معمولاً سفید، شیری رنگ و شبیه تکه های پنیر، بی‌بو و گاهی نامطبوع است. بعضی زنان مبتلا به عفونت قارچی متوجه افزایش یا تغییر ترشحات خود می‌شوند. سوزش‌ در هنگام‌ ادرار کردن‌ ، تغییر رنگ‌ واژن از صورتی‌ کم‌رنگ‌ به‌ قرمز و درد در حین‌ مقاربت‌ جنسی‌ (دیس‌پارونی‌) نیز مشاهده می شود. واژینیت‌ تمایل‌ دارد که‌ قبل‌ از دوره‌های‌ قاعدگی‌ ظاهر شود و با شروع‌ دوره‌ها فروکش‌ می‌کند.

آیا می‌توان از داروهای بدون نیاز به نسخه برای درمان عفونت قارچی استفاده نمود؟

بله، امّا بسیاری از زنانی که تصور می‌کنند دچار عفونت قارچی شده‌اند در واقع مشکل دیگری دارند. دراین موارد، استفاده از داروهای ضدقارچی تأثیری در بهبودی نداشته و ممکن‌است باعث تأخیر در تشخیص بیماری و درمان مشکل واقعی نیز گردد. لذا، حتی اگر قبلاً هم عفونت قارچی گرفته‌اید، قبل‌از استفاده سرخود از داروها به دکتر مراجعه کنید. چنانچه اولین‌بار است که دچار علائم واژینال شده اید، بازهم باید به دکتر مراجعه کنید.
 

واژینوز باکتریایی چیست؟
واژینوز باکتریایی حالتی است که درآن باکتری‌هایی که به‌طورطبیعی (مثل گاردنلا واژینالیس) در واژن زندگی می‌کنند، بیش ازحد رشد می‌نمایند. واژینوز باکتریال شایع‌ترین علت واژینیت حاد است که بسته به جمعیت‌های مورد مطالعه مسئول 15 تا 50 درصد موارد بیماری در زنان علامت‌دار می‌باشد. واژینوز باکتریال نشان‌دهنده یک شیفت در فلور واژن از فلور لاکتوباسیلی غالب به فلور مختلط شامل مایکوپلاسماهای ژنیتال، گاردنلا واژینالیس و بی‌هوازی‌هایی مانند پپتواسترپتوکوک‌ها، پره‌وتلا و گونه‌های موبیلونکوس است.
 
عوامل خطرزای واژینوز باکتریال چیست؟
عبارتند از: داشتن بیش از یک شریک جنسی، تغییر شریک جنسی در 30 روز گذشته، داشتن یک شریک جنسی مؤنث و داشتن دوش واژینال حداقل به صورت ماهانه یا در عرض 7 روز گذشته.
کمبود لاکتوباسیل‌های تولیدکننده پراکسید هیدروژن نیز یک عامل خطرزای شناخته‌شده برای واژینوز باکتریال است و ممکن است بتواند تا حدی خطر بیشتر این عفونت در میان زنان سیاه‌پوست را (مستقل از سایر عوامل خطرزا) توجیه کند.
عوامل استرس‌زای اجتماعی (از قبیل بی‌خانمانی، تهدید امنیت شخصی و نداشتن منابع کافی درآمد) نیز به عنوان عوامل افزایش‌دهنده خطر بیماری گزارش شده‌اند.

علائم واژینوز باکتریایی چیست؟
علامت اصلی آن افزایش ترشحاتی رقیق با بوی تند ماهی است. ترشح معمولاً آبکی، تیره یا خاکستری مات است امّا ممکن‌است ته رنگ‌سبز نیز داشته باشد. خارش شایع نیست (برخلاف واژینیت قارچی) ولی درصورت زیادبودن ترشحات، ممکن است بیمارخارش نیز داشته باشد. علاوه بر ایجاد علایم آزاردهنده، واژینوز باکتریال با افزایش خطر بسیاری از عفونت‌های مجاری تناسلی فوقانی همراه است؛ از جمله آندومتریت پس از عمل سزارین، زایمان واژینال یا سقط؛ عفونت رحمی ؛ افزایش خطر عفونت پس از هیسترکتومی ‌واژینال و شکمی؛ بیماری التهابی لگن؛ زایمان زودرس؛ و کوریوآمنیونیت. زنان مبتلا به واژینوز باکتریال همچنین در معرض خطر بالای سقط و کاهش احتمال بارورسازی آزمایشگاهی (IVF) موفق هستند. میزان pH واژن معمولأ بیشتر از 4.5 است (برخلاف واژینیت قارچی که معمولأ زیر 4.5 است).
 
تریکومونیازیس چیست؟
تریکومونیازیس (Trichomoniasis) نوعی بیماری است که عامل آن انگل بسیار ریزی به‌نام تریکوموناس واژینالیس (Trichomonas vaginalis) می‌باشد. این انگل از طریق مقاربت سرایت می‌کند. زنان مبتلا به تریکومونیازیس شانس زیادی برای ابتلا به دیگر بیماری‌های مقاربتی نیز دارند.
 
علائم تریکومونیازیس چیست؟
علامت این بیماری وجود ترشح سبز و یا خاکستری- زرد است که ممکن است بوی ماهی داشته باشد. سوزش، تحریک، قرمزی و ورم اطراف واژن (Vulva) ممکن‌است موجود باشد. گاهی در موقع ادرارکردن درد وجود دارد.
 
تریکومونیازیس چگونه درمان می‌شود؟
تریکومونیازیس معمولاً با مصرف یک عدد قرص مترونیدازول درمان می‌شود. تا 24ساعت پس‌ازمصرف قرص نباید الکل مصرف شود زیرا باعث تهوع و استفراغ خواهد شد. به‌علاوه باید حتماً همسر بیمار نیز درمان شود تا عفونت عود نکند.
درمان خوراکی با نیتروایمیدازول‌ها برای عفونت با تریکومونا واژینالیس توصیه می‌شود. یک کارآزمایی تصادفی‌شده که به مقایسه دوز منفرد خوراکی مترونیدازول (2 گرم) و تینیدازول (2 گرم) می‌پرداخت، نشان داد که تینیدازول ارجح یا حداقل معادل مترونیدازول است و باعث میزان علاج 90 تا 95 درصد می‌شود.
شیوع مقاومت سطح پایین به مترونیدازول در بیماران مبتلا به عفونت تریکومونا واژینالیس 2 تا 5 درصد است و در مطالعات مجموعه موارد (case series) درمان طول‌کشیده با دوزهای بالاتر مترونیدازول و تینیدازول موفقیت‌آمیز بوده است.
تریکومونا واژینالیس یک عفونت آمیزشی به شمار می‌آید؛ لذا درمان شریک جنسی بیمار بسیار اهمیت دارد و میزان علاج را افزایش می‌دهد.

واژینیت آتروفیک چیست؟
واژینیت آتروفیک عفونت نیست ولی می‌تواند باعث ایجاد ترشح و تحریک واژن بشود (مثلا ایجاد خشکی، خارش و سوزش). این حالت در هر زمانی که هورمون‌های زنانه کاهش می‌یابند مثلاً در دوران شیردهی یا یائسگی می تواند رخ دهد. واژینیت آتروفیک با مصرف استروژن درمان می‌شود (به شکل کرم، حلقه، یا قرص واژینال). استفاده از مواد نرم‌کننده محلول در آب در موقع آمیزش ممکن است مفید باشد.

منابع:

McCormak WM jr,Zinner SH, MacCormakWM.The incidence of genitourinary infections in a cohort of healthy women.SexTransm Dis.1994;21:63-64.

MarrazoJM,MartinDH.Management of women with cervicitis.Clin InfectDis.2007;44(Supp3)