چگونه از بیماری های عفونی ناشی از انتقال خون می توان پیشگیری کرد؟

رعایت استانداردها باعث کاهش عفونت های ناشی از تزریق خون می شود. این استاندارد ها شامل انتخاب اهداکننده، روش مناسب نمونه گیری، حمل و نقل، رعایت اصول صحیح تهیه فرآورده ها،  نگهداری و مصرف آنها است. غربالگری زیادی که برای اهدا خون صورت می گیرد در پیشگیری از انتقال بیماری های عفونی موثر هستند. با این حال، احتمال برخی خطرات احتمالی وجود دارد که فرد باید در هنگام انجام انتقال خون آنها را در نظر بگیرد. این خطرات، که برخی از آنها جدی هستند، باید با توجه به نگرانی های سلامتی فرد، سنجیده شوند. سازمان بهداشت جهانی توصیه می نماید که تمام خون‌های اهدایی برای عوامل عفونی ذیل که ممکن است از طریق انتقال خون منتقل گردد آزمایش شوند :

• HIV

• ویروس هپاتیت B

• سیفلیس

• هپاتیت C

چه واکنش هایی ممکن است بعد از  انتقال خون در افراد ایجاد شود؟

واکنش های ناشی از تزریق خون از نظر مکانیسم به دو دسته ایمونولوژیک و غیر ایمونولوژیک و از نظر زمان بروز واکنش، به واکنش های فوری(حاد) و تاخیری طبقه بندی می شوند. عوارض فوری به واکنش هایی گفته می شود که در حین و یا چند ساعت بعد (تا ۲۴ ساعت) از تزریق خون ایجاد می شود و عوارض تاخیری معمولاً چند روز، ماه ها و یا سال ها بعد از تزریق ایجاد می شود.

1) واکنش های همولیتیک حاد و تاخیری انتقال خون

این نوع واکنش نتیجه تخریب گلوبول های قرمز ناسازگار با واسطه سیستم ایمنی است. واکنش های حاد با اینکه به ندرت اتفاق می افتند اما می تواند کشنده باشد. تب و لرز از اولین علامت هایی هست که هم در نوع حاد و هم در واکنش های تاخیری دیده می شود. این علائم در واکنش های تب دار غیر همولیتیک، آسیب حاد ریه و واکنش های ناشی از انتقال خون های آلوده به باکتری نیز دیده می شود. سایر علائم این واکنش در جدول زیر لیست شده است.

واکنش های تاخیری معمولاً چند روز، ماه ها و یا سال ها بعد از تزریق ایجاد می شو و از شدت کمتری برخردار است. معمول ترین علائم در نوع تاخیری ، تب، آنمی و ایکتر در نتیجه همولیز خارج عروقی است. هر واکنش مشکوک پس از انتقال خون به اقدامات اولیه خاصی نیاز دارد.

2) واکنش های تب زای غیر همولیتیک

واکنش های تب زای غیر همولیتیک ناشی از انتقال خون در دریافت کنندگان فرآورده های خونی هنگامی روی می دهد که تب را درغیاب سایر علائم بروز دهند. این علائم اکثرا خود محدود شونده هستند و ناشی از ترانسفوزیون می باشد.

3) واکنش های آلرژیک انتقال خون

واکنش های آلرژیک نسبت به ترانسفوزیون فرآورده های خونی طیف وسیعی از شکایات بالینی را  دربر می گیرد و شدت متفاوتی دارد. این واکنش ها شامل کهیر خفیف، واکنش های جدی تر آنافیلاکتوئید و واکنش های نادر آنافیلاکتیک می باشد.

انواع عوارض جانبی ناشی از انتقال خون

• تزریق فرآورده خون اشتباه

• واکنش حاد تزریق خون

• واکنش های تاخیری تزریق خون

• آسیب حاد ریوی مربوط به تزریق خون

• بیماری پیوند علیه میزبان مرتبط با تزریق خون

• پورپورای پس از تزریق خون

• عفونت های منتقله از راه تزریق خون

انواع عفونت های ناشی تزریق خون

عفونت باکتریال ناشی از تزریق خون

سیستم هموویژیلانس فرانسه آلودگی باکتریایی ناشی از تزریق خون را به سه دسته تقسیم نمود:

1. حتمی DEFINITE) ): شامل مواردی است که باکتری جدا شده از فرآوردههای خونی و گیرنده خون یکسان باشد.

2. محتملPROBABLE) ): شامل مواردی است که باکتری از فرآورده های خونی جدا شود ولی در گیرنده یا کشت خون ا نجام نگردیده و یا نتیجه آن منفی شود.

3. ممکن (POSSIBLE) : شامل مواردی است که باکتری از فرآورده خونی جدا نشده (یا اصلاً کشت انجام نشده و یا نتیجه آن منفی بوده است) ولی کشت خون گیرنده فرآورده مثبت بوده و منبع مشخص دیگری هم موجود نباشد.

باکتری فلور نرمال پوست، مانند استافیلوکوکوس، می تواند در زمان خونگیری خون اهدایی را آلوده کند، با این حال قدرت باکتریسیدال خون، سیترات و ذخیره سازی سرد، بسیاری از این آلاینده ها را از بین می برد.

عوارض باکتریال تزریق خون به دلیل استفاده از کیسه های خونگیری استریل، یکبار مصرف و تکنیک خونگیری، نادر است. اما اگر رخ دهد، می تواند به سرعت، به دلیل سپتی سمی، اندوتوکسین یا هر دو منجر به مرگ شود.

پسودوموناها، گونه های آکروموباکتر و کلیفرم غیرمعمول، که برخی از آن ها  4 درجه سانتی گراد رشد می کنند و از سیترات به عنوان منبع انرژی استفاده کرده که منجر به لخته شدن خون ذخیره می شود.

باکتری های مانند سالمونلا و گونه های یرسینیا یک منبع درونی از آلودگی اند و باعث ایجاد عفونت خفیف و یا بدون علامت در فرد اهداکننده می شود. کنسانتره پلاکتی با توجه به ذخیره سازی در دمای اتاق، بالاترین خطر آلودگی باکتریایی را دارد.

بیماری ترپونما پالیدوم ناشی از انتقال خون

تنها می تواند توسط خون تازه و کنسانتره پلاکت منتقل شود به دلیل اینکه به راحتی با نگهداری در یخچال برای 72 ساعت غیرفعال می شود. دوره کمون آن  از 4 هفته تا  5ماه متفاوت است ( به طور متوسط 9 تا 10 هفته) . این بیماری به ندرت با تزریق خون منتقل می شود، اما اگر رخ دهد به صورت ثانویه ظاهر می شود. به درمان با آنتی بیوتیک ها، معمولا یک دوره بنزیل پنی سیلیین ( 2 مگا واحد) پاسخ می دهد.

روند پیگیری عفونت باکتریال تزریق خون

به محض اینکه شک به تزریق واحد خون آلوده شود، تزریق خون باید متوقف شود. نمونه خون و همچنین باید کیسه همه خون های تزریق شده به بانک خون و آزمایشگاه میکروب شناسی برای بررسی ارسال شود.  بیمار باید قبل از اینکه نتایج آزمایش ها آماده شود، برای شوک درمان شود.  باید آنتی بیوتیک های وسیع الطیف مناسب به صورت وریدی، همراه با جایگزینی کافی مایعات و داروهای وازوپرسیو در صورت لزوم، تجویز گردد.

عفونت های ویروسی ناشی از تزریق خون

در صورت عدم وجود مراحل انتخاب اهداکننده، خودحذفی و غربالگری خون اهدایی، بسیاری از عفونت های منتقله از راه تزریق خون ناشی از ویروس هاست، عمدتا ویروس هپاتیت B، هپاتیتC  ، 2HIV-  و 1HIV-. روش غیرفعال سازی ویروسی فقط برای محصولات پالایش شده از پلاسمای تازه منجمد استفاده شده است. روش های فتوشیمیایی برای غیرفعال کردن عوامل عفونی و سلول های زنده در فرآورده های خون ناپایدار تولید شده است.

عفونت ویروس هپاتیت B ناشی از انتقال خون

ویروس هپاتیتB (HBV) 42 نانومتر قطر دارد و DNA  دار است. این ویروس پلاسمایی و به راحتی توسط همه فرآورده های خون و غالب محصولات خون مثل فاکتور VIII منتقل می شود. دوره کمون این بیماری از 2 تا 6 ماه (معمولاحدود 4 ماه) است.

 چون به هر دو غیرفعال سازی شیمیایی و گرما مقاوم است، تعداد موارد انتقال یافته از راه تزریق خون با غربالگری خون های اهدایی به شدت کاهش یافته است.

عفونت ویروس هپاتیت C ناشی از انتقال خون

ویروس هپاتیتC  از فلاوی ویروس هاست که علت بیشتر هپاتیت های non-A,non-B می باشد. آنتی بادی این عامل می تواند با روش ایمونوسوربنت متصل به آنزیم (ELISA) شناسایی شود. دوره کمون هپاتیت C  معمولا 4 تا 6 هفته است

آزمایش غربالگری هپاتیتC  معمولا برای اهدا کنندگان خون انجام می شود.

نکته : ویروس هپاتیت A  و E به ندرت باعث هپاتیت پس از انتقال خون می شوند زیرا حالت ناقل ندارند.

عفونت ویروس نقص ایمنی انسانی ناشی از انتقال خون

HIV-1 و HIV-2 و هر دو رتروویروس با قطر 100 نانومتر هستند کهDNA پلیمراز وابسته به RNA دارند.

 قبل از انجام غربالگری،HIV  توسط خون کامل، گلوبول قرمز متراکم، کنسانتره پلاکتی وFFP  منتقل می شود؛ اما به آسانی یا مواد شیمیایی غیر فعال می شود. 

شیوع : انتقال HIV  با تزریق خون با شروع غربالگری بسیار نادر شده است

دوره کمون سندرم نقص ایمنی اکتسابی (AIDS ) در بزرگسالان با زمان متوسط حداقل 7 سال (اگر چه دوره برای نوزادان کوتاه تر است) است.

عفونت ویروس پاروویروس 19B ناشی از انتقال خون

اگرچه پاروویروس سرم هنگامی که با تزریق خون انتقال می یابد، معمولا پاتوژن نیست، می تواند منجر به یک بحران آپلاستیک در بیمار مبتلا به کم خونی همولیتیک مزمن (مانند کم خونی سلول داسی شکل)، به دلیل اثر بازدارنده بر پیش سازهای گلبول های قرمز، شود. خطرانتقال توسط فرآورده های خون کم است زیرا مانند هپاتیتA  وضعیت ناقل ندارد و مدت ویرمی آن کوتاه است.

عفونت  ویروس سیتومگال (CMV) ناشی از انتقال خون

ویروس سیتومگال (CMV) جزء خانواده هرپس ویروس هاست و باعث عفونت نهفته درلکوسیت  دارای مارکر CD14 می شود.

دوره کمون این بیماری تا 12 هفته است و تزریق خون می تواند باعث عفونت اولیه، فعال شدن مجدد عفونت نهفته درون زا و یا عفونت مجدد با گونه متفاوتی از ویروس شود.

 آزمایش تشخیص CMV  برای همه  اهداکنندگان ضروری نیست چرا که تعداد کمی از بیماران در خطر ابتلا به این بیماری هستند.

آیا ویروس کرونا از طریق انتقال خون منتقل می شود؟

ویروس کرونا از طریق خون و فرآورده‌های خونی قابل انتقال نبوده و مردم نیز باید بدانند در مجموعه انتقال خون سلامت فرد اهدا کننده و فرد گیرنده در اولویت قرار دارد .در صورتی‌که فردی بری اهدای خون مراجعه کند و کوچکترین علامت سرماخوردگی را داشته باشد، به هیچ‌وجه از وی خون گرفته نمی‌شود و به صورت موقت از اهدای خون معاف می‌شود، بنابراین سلامت فرد اهدا کننده بسیار حائز اهمیت بوده تا با اهدای خون دچار مشکل نشود.

منابع:

1. مارسلا کنترراس، (1394)، الفبای انتقال خون، تهران، انتشارات زهد
2. دکتر سیما ذوالفقاری،(1391) اطلس جامع انتقال خون، تهران، انتشارات زهد
3. فریده جلالی فراهانی، محمدرضا بلالی ... [و دیگران] (1394)، راهنمای ملی مراقبت از خون، تهران، انتشارات زهد
4. دکتر هاید جواد زاده شهشهانی (1387)، طب انتقال خون، تهران، انتشارات زهد
5. محمد حسین احمدی...و دیگران (1399)، مشاوره اهداکنندکان خون، تهران، انتشارات واژه پرداز آویژ