تست غیرتهاجمی تشخیص پیش از تولد ( Non Invasive Prenatal Testing (NIPT

در طی دو دهه اخیر روش های مختلفی شامل اندازه گیری مارکرهای بیوشیمیایی و پارامترهای سونوگرافی و همچنین ترکیب این دو با هم برای انجام غربالگری های سلامت جنین ابداع شده است٬ اما به علت اشکالات موجود در این روش ها ٬دانشمندان همیشه به دنبال روش هایی بهتر بودند.

بزرگترین ایراد در روش های سنتی غربالگری٬ درصد بالای نتایج مثبت و منفی کاذب در تست های تاییدی و احتمال سقط جنین به علت تهاجمی بودن روش نمونه گیری است. از دیگر نکات منفی روش های غربالگری رایج می توان به چندمرحله ای بودن پروسه آزمایش٬ نتایج غیر اختصاصی و گاهی گیج کننده و غیرقابل تصمیم گیری و در نتیجه افزایش ریسک استفاده از روش های تهاجمی را اشاره کرد.

آزمایش (NIPT (Non Invasive Prenatal Test با روش غربالگری Harmony نوعی آنالیز Cell Free DNA  سلولهای جفت و(تروفوبلاست ویا سینسیشوتروفوبلاست) در خون مادر می باشد، که در روش پیشرفته آن از تکنولوﮊی (DANSR (Digital Analysis of Selected Regions برای بررسی و تشخیص DNA جنین استفاده می کند. روش های NIPT دیگر از روش (rMPS (random Massively Parallel Sequencing بهره می گیرند که نسبت به تکنولوژی DANSR حساسیت و صحت کمتری دارند.

تکنولوﮊی DANSR ­ Harmony پنج برابر مثبت کاذب کمتر نسبت به دیگر روش های NIPT دارد. به همین دلیل خانم های بارداری که به دلایل بالینی لازم است، هپارین در طول بارداری دریافت کنند تنها روش غربالگری NIPT مناسب برای آنها آزمایش هارمونی است. هپارین روی محتویات نوکلوتیدی GC جنین تاثیر می گذارد و باعث GC­ Bias می گردد. چنانچه در این موارد آنالیز DNA با NIPT معمولی با روش rMPS انجام شود نتایج غیر واقعی به دنبال دارد.

تست Cell Free DNA

در سال 1997 دانشمندان به وجود DNA جنین در خون مادر پی بردند. این کشف مهم که با ردیابی قسمت هایی از کروموزوم Y جنینی در سرم مادر توسط Dennis Lo صورت گرفت٬ اساسی برای ظهور روش های غیرتهاجمی تشخیص آنیوپلوئیدی ها در دوران بارداری شد. اصول این روش بر پایه اندازه گیری DNA آزاد در پلاسما است که از سلول های جفت آزاد می شود. صاحب نظران این کشف را یک انقلاب در علوم تشخیصی می دانند و پیش بینی می کنند که در آینده نزدیک جایگزین تست های رایج غربالگری و تشخیص دوران بارداری گردد.

این تست برای اولین بار در سال 1997 توسط دکتر Dennis Lo با ردیابی قسمت هایی از کروموزوم Y جنین در خون مادر کشف شد. منشا این قطعات DNA از سلول های سیتوتروفوبلاست جفت می باشد.

در اولین تقسیم های سلولی بلاستومر حداقل سه رده سلولی وجود دارد:

 1.یکسری از سلول ها در انتها جنین را تشکیل می دهند.

2.یکسری تبدیل به سلول های سیتوتروفوبلاست  یا جفت می شوند.

3.یکسری از سلول های Syncytiotrophoblast که باعث اتصال جفت به جدار رحم می شوند.

3_13 درصد از کل DNA آزاد موجود در گردش خون مادر cfpDNA را تشکیل می دهد, نسبت بین cfPDNA به cfMDNA اصطلاحی را ایجاد می کند که به آن fetal fraction می گویند و نقش مهمی در صحت انجام تست بر عهده دارد. این نسبت باید حداقل 2_5 درصد باشد تا تست صحت پیدا کند.در سه ماهه سوم بارداری این نسبت به 10_20 درصد افزایش می یابد. cfpDNA از هفته 7 بارداری در خون مادر ظاهر و بلافاصله بعد از تولد نوزاد از گردش خون مادر پاک می شود به طوری که 2 ساعت پس از زایمان دیگر در خون مادر قابل تشخیص نیست.

از نظر اندازه این مولکول بسیار کوچکتر از cfmDNA بوده و ابعادی در حدود کمتر از 200bp دارد و این ویژگی اساس بسیاری از تکنیک های افتراق cfpDNA از cfmDNA  را تشکیل می دهد.

 کاربرد تست Cell Free DNA

•  تعیین اختلالات آنوپلوئیدی شایع ( تریزومی 13،18 و 21)
• تشخیص فاکتورهای مربوط به ناسازگاری سیستم RhD
• تعیین جنسیت از نظر اختلالات ژنتیکی مرتبط با کروموزوم جنسی که سردسته این اختلالات عبارتند از: سندرم X  شکننده،دیستروفی عضلانی دوشن،هموفیلی،هیپرپلازی مادرزادی آدرنال(به دلیل مهار تولید کورتیکواستروئیدها هورمون های آندروژن افزایش یافته و اگر جنین دختر باشد باعث مردانه شدن اندام تناسلی خارجی وی می گردد و در این موارد باید از هفته 7 بارداری درمان با دگزامتازون را برای جنین های دختر شروع کرد و مانع از ترشح آندروژن ها شد.)
• تست های اختلالات تک ژنی
• تعیین آنیوپلوئیدی ها

طبق آخرین توصیه کمیته مشترک ACOG و SMFM (انجمن طب مادر و جنین) در سپتامبر ٢٠١٥

١- باید pre-test and post-test consultation برای تست NIPT انجام شده و مزایا و محدودیت های تست به بیمار تفهیم شود.

٢- فقط برای بررسی تریزومی های شایع و در صورت درخواست بیمار جنسیت جنین استفاده شود.

٣- برای بررسی microdeletion استفاده نشود (بدلیل افزایش موارد مثبت کاذب تست و در نتیجه افزایش بی مورد تست های تشخیصی و مشکل بودن مشاوره به بیمار در موارد مثبت و عدم تعیین ادامه و یا ختم بارداری با توجه به وجود پلی مرفیسم های مختلف در جوامع مختلف)

بخش غربالگری سلامت جنین آزمایشگاه اریترون