بیماری  آلکاپتونوریا پیامد کمبود آنزیمی است که اسید هموجنتیسیک (آلکاپتون) را به اسید مالیل استواستیک و اسید فوماریک تبدیل می‌‌کند. نام این آنزیم هوموجمتیسیک اسید اکسیداز است.در بیماری آلکاپتونوریا ژن آنزیم  با نام کاملِ هموجنتیسات ۱و۲–دی اکسیژناز و با علامت اختصاری HGO)) جهش یافته‌ است. در اثر کمبود این آنزیم، آلکاپتون در بافت‌های همبند، غضروف و رگ‌ها انباشته شده و از راه ادرار دفع می ­شود علت نامگذاری بیماری، وجود آلکاپتون در ادرار است )در شکل زیر تجزیه اسیدامینه فنیل آلانین و تیروزین به صورت شماتیک آورده شده است) ژن مسئول این بیماری بر روی کروموزوم 3q2 قرار دارد. این اختلال متابولیکی منجر به بیماری خطرناکی نمی ­شود، اما زمانیکه ادرار در مجاورت هوا قرار می‌گیرد، آلکاپتون با اکسیژن واکنش می‌دهد که پیامد آن، تبدیل آلکاپتون به فراورده‌‌ای تیره رنگ است و این فراورده باعث تیره شدن رنگ ادرار می‌شود. شیوع بیماری یک در یک میلیون فرد بروز می کند. این بیماری اولین بار توسط آرچیبلد ادوارد گارود، پزشک انگلستانی، حوالی سال های 1902 معرفی شد. آرچیبلد گرود با پژوهش گسترده‌ای که روی این بیماری انجام داد، به این نتیجه رسید که این نارسایی، به علت یک عامل ژنی نادر (با توارث مندلی) رخ می‌دهد و ازدواج بستگان درجه‌ی اول، زمینه‌ی بروز این صفت نهفته و نادر را آماده می‌سازد. بنابراین ازدواج فامیلی سهم زیادی در ابتلا به این بیماری ایفا می‌کند.

علائم بیماری                                                                                             

در اثر تجمع اسید هموجنتیسیک در بدن، تخریب گسترده مفاصل (بویژه در غضروف­های مهره کمر، که منجر به بروز زود هنگام کمردرد در دوران جوانی می­ گردد) و بروزآرتریت (التهاب مفاصل)، تشکیل سنگ در کلیه­ ها و اثر بر پروستات رخ می­دهد. رسوب این ماده در دریچه های قلب (بویژه دریچه آئورت و میترال) موجب اختلالات دریچه ای قلب می­ شود. در مراحل پیشرفته بیماری، رسوب هموجنتیسیک اسید در بافت های پیوندی منجر به تغییر رنگ پوست و چشم­ها به رنگ قهوه ای تیره می­شود که به این حالت اصطلاحاً آکرونوزیز (Ochronosis) گفته می­شود. این حالت نیز در مغز و غده پینه آل و سلول­های عصبی دیده شده است.

 

روش تشخیص

آلکاپتونوریا توسط آزمایش ادرار تشخیص داده می­ شود. همچنین انجام  گاز کروماتوگرافی و کروماتوگرافی مایع نیز میزان بالایی از آلکاپتون را نشان می دهد. انجام تست های مولکولی می تواند حضور این بیماری را تایید نماید.

درمان

درمان موثری برای این بیماری وجود ندارد و تنها راه درمان این بیماری استفاده از دارویی است که از تشکیل آلکاپتون در این بیماران جلوگیری می‌کند، نام این دارو، نیتیسینون (nitisinone) است که آنزیم تولید کننده اسید هموجنتیسیک (آلکاپتون) را مهار می کند. همچنین تشخیص زودهنگام این بیماری و تغذیه مناسب از پیشرفت بیماری جلوگیری خواهد کرد. همچنین رژیم غذایی کم پروتئین و بدون تیروزین، مصرف آسکوربیک اسید با دور 500 میلی گرم جهت کاهش آسیب به بافت پیوندی تجویز می‌شود  مفاصل آسیب دیده می­ توانند مورد جراحی قرار بگیرند.  مشاوره ژنتیک قبل از ازدواج و بارداری می تواند از مبتلا شدن فرزند به این بیماری جلوگیری نماید.

 

     Phornphutkul, C., Introne, W.J., Perry, M.B., Bernardini, I., Murphey, M.D., Fitzpatrick, D.L., Anderson, P.D., Huizing, M., Anikster, Y., and Gerber, L.H. (2002). Natural history of alkaptonuria. New England journal of medicine 347, 2111-2121.

        Fernández-Cañón, J.M., Granadino, B., De Bernabé, D.B.V., Renedo, M., Fernández-Ruiz, E., Peñalva, M.A., and De Córdoba, S.R. (1996). The molecular basis of alkaptonuria. Nature genetics 14, 19.

      Bernardini, G., Laschi, M., Geminiani, M., Braconi, D., Vannuccini, E., Lupetti, P., Manetti, F., Millucci, L., and Santucci, A. (2015). Homogentisate 1, 2 dioxygenase is expressed in brain: implications in alkaptonuria. Journal of inherited metabolic disease 38, 807-814.

         Verma, S.B. (2005). Early detection of alkaptonuria. Indian Journal of Dermatology, Venereology, and Leprology 71, 189.