بیماری سیستینوزیز با تجمع اسید آمینه سیستین (واحد ساختمانی پروتئین ها) در سلول ها مشخص می شود. سیستین بیش از مقدار طبیعی، باعث خسارت سلولی می شود و اغلب کریستال هایی را تشکیل می دهد که می توانند باعث ایجاد مشکلاتی در بسیاری از اندام ها و بافت ها  به خصوص کلیه ها و چشم ها شوند. عضلات، تیروئید، پانکراس نیز ممکن است تحت تأثیر قرار گیرند.

 

انواع سیستینوز

سه نوع متمایزی از سیستینوز وجود دارد. این سه نوع شامل سیستینوز نفروپاتیک، ​​سیستینوزیس متوسط و سیستینوز غیر نفروپاتیک و چشمی می باشد. سیستینوز نفروپاتیک در ابتدای تولد شروع می شود و سبب رشد ضعیف و نوع خاصی از آسیب کلیه (renal Fanconi syndrome) می گردد که در آن گلوکز، اسیدهای آمینه، اسید اوریک، فسفات و بی کربنات به جای بازجذب، از طریق ادرار دفع می شوند. مشکلات کلیه منجر به از دست دادن مواد معدنی مهم، نمک، مایعات و بسیاری از مواد مغذی دیگر می شود. از دست دادن مواد مغذی باعث کاهش رشد گردیده و ممکن است باعث افزایش ریسک هیپوفسفاتیک، به ویژه در پاها شود.

 

علائم سیستینوز

عدم تعادل مواد مغذی در بدن منجر به افزایش ادرار، تشنگی، کم آبی بدن و اسیدوز می شود. در حدود 2 سالگی، کریستال های سیستین ممکن است در قسمت روشن چشم (قرنیه) تجمع کنند. ایجاد این کریستال ها در چشم موجب درد و افزایش حساسیت به نور (فتوفوبیا) می شود. علائم و نشانه های دیگر که ممکن است در افراد بدون درمان، بخصوص پس از نوجوانی رخ دهد، عبارتند از: ضعف عضلانی، نابینایی، ناتوانی در راه رفتن، دیابت، مشکلات تیروئید و سیستم عصبی و عدم توانایی باروری (ناباروری) در مردان آسیب دیده می گردد.

علائم و نشانه های سیستینوز متوسط، همانند سیستینوز نفروپاتیک هستند، اما در سنین بالاتر رخ می دهد. ​​سیستینوز متوسط معمولا در افراد مبتلا در سن بلوغ (نوجوانی) ظاهر می شود. نارسایی کلیه ها و کریستال های قرنیه، ویژگی های اولیه این اختلال است. اگر سیستینوز متوسطه درمان نشده باقی بماند، نارسایی کلیه کامل رخ خواهد داد.

افراد مبتلا به سیستینوز غیر نفروپاتیک یا چشم، معمولا به علت کریستال های کیستی در قرنیه فتوفوبیا را تجربه می کنند، و نارسایی کلیه یا علائم و نشانه های دیگر سیستینوز را تجربه نمی کنند. به علت عدم وجود نشانه های شدید، سنی که این نوع سیستینوز تشخیص داده می شود به طور گسترده ای متفاوت است.

علت سیستینوز

سه نوع سیستینوز به علت جهش در ژن CTNS بوجود خواهد آمد. جهش در این ژن منجر به کمبود پروتئین حمل کننده به نام سیستینوزین می شود. درون سلول ها، این پروتئین به طور معمول باعث خارج کردن سیستئین از لیزوزم ها می گردد. هنگامی که سیستینوزین معیوب یا از دست رفته است، سیستین در لیزوزوم به صورت کریستال تجمع می کنند. تجمع های سیستئینی در کلیه ها و چشم ها ممکن است بر سایر اعضا تاثیر بگذارد.

این بیماری در یک الگوی اتوزومی مغلوب به ارث می رسد. والدین یک فرد با شرایط اتوزوم مغلوب هر کدام یک نسخه از ژن جهش یافته را حمل می کنند، اما معمولا نشانه ها و علائم بیماری را نشان نمی دهند.

تشخیص سیستینوز

در حال حاضر جهت تشخیص سیستینوز در آزمایشگاه اریترون با استفاده از روش اسپکتروفوتومتری میزان سیستئین دفع شده در ادرا راندوم و 24 ساعته اندازه گیری می گردد. میزان طبیعی دفع درادرار راندوم 15 mg و در ادرار 24 ساعته 150 mg می باشد. این روش، روش قطعی نیست چرا که دفع سیستئین را از طریق ادرار نشان می دهد برای تشخیص قطعی از روش های ژنتیکی باید استفاده گردد.

منابع:

Gahl WA, Thoene JG, Schneider JA. Cystinosis. N Engl J Med 2002;347(2):111-121.

Doyle M, Werner-Lin A. That eagle covering me: transitioning and  connected autonomy for emerging adults with cystinosis.  Pediatr  Nephrol. 2015;30(20):281-291.