زمینه بالینی

در بیماری­هایی نظیر برخی سرطان­های مرتبط با سیستم ایمنی، اختلالات خود ایمنی و همچنین در طول پیوند عضو، یکی از راه­های درمانی، سرکوب سیستم ایمنی، می­باشد که با استفاده از داروهای تیوپورین می­توان فعالیت سیستم ایمنی بدن را کاهش داد. در طی فرایند متابولیسم، این داروها به آنالوگ سمی نوکلئوتیدهای تیوگوانین تبدیل می­گردند و از این طریق اثرات سیتوتوکسیتی خو را اعمال می­کنند. به طور طبیعی پرتئین­های TMPT یا تیوپورین متیل ترانسفراز باعث غیرفعال­سازی داروهای تیوپورین می­گردد که این غیرفعال­سازی توسط S- متیلاسیون اعمال می­شود. به طور طبیعی سیر غیرفعال­سازی دارو بر اساس نیمه عمر دارو (مدت زمانی که لازم است تا نیمی از ماده فعال داروی وارد بدن شده، درخونمتابولیزه شود و در حقیقت کاهش یابد) برای جلوگیری از مسمومیت ناشی از استفاده داروها در بدن اتفاق می­افتد.

جهش در ژن TPMT باعث تغییر این ژن و نهایتا باعث تولید پرتئین غیر فعال یا ناکارامدی خواهد شد که قادر به متابولیزه تیوپورین نخواهد بود، در نتیجه حضور جهش­های TPMT در افراد تحت درمان داروهای تیوپورین باعث افزایش خطر مسمویت توسط این داروها می­گردد.به طور مثال آزاتیوپورین، آنالوگ پورینی می­باشد که در سنتز DNA وارد شده و مانع تکثیر سلولی به ویژه سلول­های ایمنی می­گردد و از آن به عنوان داروی سرکوب کننده ایمنی در پیوند عضو استفاده می­گردد در نتیجه در افرادی که با کاهش یا عدم فعالیت TPMT روبرو هستند، میزان آنالوگ­های سمی تیوگوانین افزایش یافته و در افرادی که مصرف دوز نرمالی از داروهای تیوپورین را دارند،  نهایتا ممکن است منجر به آسیب مغز استخوان و مسمویت خونی گردد.

موارد استفاده بالینی

• بررسی و شناسایی بیماران تحت شیمی درمانی و در معرض خطر مسمومیت حاصل از داروهای تیوپورین

• بهینه سازی دوز مصرفی داروهای تیوپورین یا انتخاب درمان­های جایگزین

 

جهش در ژن TPMT

تنظیم دوز مصرفی داروهای پورینی بر اساس شناسایی ژنوتیپ بیمار، صورت می­پذیرد و بدین صورت می­توان خطرات احتمالی، ناشی از داروهای سرکوب کننده توموری را کاهش داد.

توارث ژن TPMT به صورت autosomal co-dominant یا هم بارز است. مطالعات مولکولی نشان داده اند، بیش از 90% کاهش TPMT مربوط به تغییرات نوکلئوتیدی زیر می­باشد:

• TPMT *2 (c.238G>C; p.Ala80Pro)

• TPMT *3A (c.[460G>A;719A>G]; p.[Ala154Thr;Tyr240Cys])

• TPMT *3B (c.460G>A; p.Ala154Thr)

• TPMT *3C (c.719A>G; p.Tyr240Cys)

• هموزیگوت یا هتروزیگوت : در افرادی دارای دو آلل ، فعالیت TPMT کم یا بدونه فعالیت می­باشد.

• داشتن تنها یک آلل، فعالیت TPMT متوسط می­باشد.

• در صورت هموزیگوت بودن آلل TPMT *1، فعالیت آنزیم به صورت نرمال و طبیعی می­باشد.

 

میزان شیوع اختلال در فعالیت ژنTPMT

• حدود 0.3% افراد دارای فعالیت کم

• 10% افراد با فعالیت متوسط

• 90% افراد فعالیت TPMT به طور نرمال

 

 

اندیکاسیون بالینی برای انجام آزمایش در طول استفاده از داروهای تیوپورین

بررسی و کنترل در طول شیمی درمانی، خستگی، ضعف، رنگ پریدگی و یا زردی پوست، نامنظم بودن ضربان قلب، تنگی نفس، سرگیجه یا سبکی سر، درد قفسه سینه، سردی دست و پاها، سردرد

 

تشخیص جهش های TPMTبا تست­های مولکولی

به طور کلی، شناسایی و بررسی جهش­ های TPMT با استفاده از روش­های مختلف انجام می­گردد برخی از این روش عبارتند از:

•  NGS

•  PCR : تشخیص 95 درصد از جهش ها

•  HRM-PCR

•  RFLP-PCR

•  Taqman Real-Time PCR

• AS-PCR

•  تکنیک هیبریداسیون درجا (FISH)

•  ایمونوهیستوشیمی (IHC)

•  پروفایل متیلاسیون

• هیبریداسیون ژنومی مقایسه­ای (CGH)

•  کاریوتیپ از جمله کاریوتیپ طیفی

• تجزیه و تحلیل mRNA ژن

•  میکرواری بافت (TMAs)

• تست ساترن/ نورترن/ وسترن / ایسترن بلات

•  ژل الکتروفورز شیب غلظتی دناتورانت (DGGE)

 

مدت زمان آزمایش

بسته به محل مورد آزمایش، ممکن است از 2 تا 8 هفته از زمان جمع آوری نمونه تا نتایج آزمایش زمان لازم باشد.

 

نوع نمونه مورد آزمایش

• خون محیطی در افراد دارای علایم مشکوک

• نمونه بیوپسی مغز استخوان

• در تست DNA میتوکندریایی، معمولا یک بیوپسی عضله یا بیوپسی کبد ترجیح داده می­شود

• در صورت بارداری، تست­های دوران بارداری از طریق مایع آمنیوتیک و نمونه برداری از پرزهای کوریونی جفت

• خون بند ناف جنین

• بافت­های تازه حاصل از بیوپسی

• بافت­های تازه از نمونه کالبد شکافی

• بافت­های تازه از مرگ نوزاد

• نمونه شستشوی دهان

• مایعات بدن مانند بزاق، اشک، و مایع منی

• در برخی موارد، نمونه مو (با ریشه متصل)، ناخن انگشت، و سواب باکال، نیزممکن است قابل قبول باشد

• بافت تومور جامد پارافینه FFPE بافت توموری یا بلوک پارافینی تومور

حجم نمونه:  ml  5-3

 

References:

Costanzi C, Matiello M, Lucchinetti CF, Weinshenker BG, Pittock SJ, Mandrekar J, et al. Azathioprine tolerability, efficacy, and predictors of benefit in neuromyelitis optica. Neurology. 2011;77(7):659-66.

https://labtestsonline.org/understanding/analytes/tpmt/tab/test

Dean L. Azathioprine Therapy and TPMT Genotype. 2012 Sep 20 [Updated 2016 May 3]. In: Pratt V, McLeod H, Dean L, et al., editors. Medical Genetics Summaries [Internet]. Bethesda (MD): National Center for Biotechnology Information (US); 2012-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK100661/