بیماری موکوپلی ساکاریدوز

موکوپلی ساکاریدوزها (MPS) گروهی از بیماری های متابولیک با ریشه ژنتیکی می باشند که در اثر عدم حضور و یا حضور آنزیم های معیوب لیزوزومی ایجاد می شوند. این آنزیم ها وظیفه شکستن زنجیره های بلند کربوهیدراتی به نام گلیکوزآمینوگلیکان ها را به عهده دارند. این ترکیبات به میزان بالا در بافت های هم بند، استخوان، پوست و همچنین در مایع مفصلی حضور داشته و  به دنبال نقص فعالیت آنزیمی، گلیکوزآمینوگلیکان ها در خون و بافت هم بند تجمع یافته و سبب آسیب جدی سلولی می شود که ظاهر، توانایی جسمی و به ویژه تکامل ذهنی بیمار را تحت تاثیر قرار می دهد.

موکوپلی ساکاریدوزها دارای انواع مختلفی از بیماری ها بوده و سندروم های گوناگونی در این دسته قرار می گیرند. این بیماری دارای الگوی توارث اتوزوم مغلوب می باشد به این معنی که فرد باید دو نسخه از ژن معیوب را از هر دو والد خود به ارث ببرد تا بیمار باشد (در این رابطه  MPSIIیا سندروم هانتر استثنا بوده که مادر به تنهایی ژن معیوب را به فرزند پسر انتقال می دهد).  در واقع در یک زوج که هر دو حامل ژن معیوب می باشند هر حاملگی با شانس 1 به 4 می تواند منجر به تولد فرزند بیمار شود.  والدین و خواهر یا برادر فرد بیمار می تواند فاقد هرگونه علائم بیماری باشند اما در صورت حامل بودن می توانند ژن معیوب را به فرزندان خود انتقال دهند.

 

الگوی توارث MPS. بنفش: افراد فاقد علائم اما حامل ژن معیوب، آبی: افراد سالم، قرمز: افراد بیمار

 

زمینه بالینی:

موکوپلی ساکاریدوزها دارای علائم بالینی مختلف و وخامت گوناگون برحسب نوع بیماری می باشند.  برخی علائم در زمان تولد قابل تشخیص نبوده اما با افزایش سن به سبب انباشتگی گلیکوزآمینوگلیکان ها در استخوان، باف هم بند و برخی ارگان ها علائم بروز می یابند.  آسیب های عصبی ناشی از تجمع این ترکیبات شامل آسیب های نورونی، درد و اختلالات حرکتی می باشد. برحسب نوع بیماری گستره ی وسیعی از آسیب ها شامل هوش طبیعی، مشکلات شناختی، تاخیر در تکامل و یا اختلالات حاد رفتاری را تجربه نمایند در مقابل بسیاری از بیماران از مشکلات شنوایی ناشی از اختلالات گوش میانی و یا گیرنده های شنوایی رنج می برند. به علاوه هیدروسفالوس در برخی بیماران به سبب عدم جذب مایع مغزی نخاعی و متعاقبا افزایش فشار در سر دیده می شود. به دلیل تجمع ترکیبات ذکر شده،  بینایی بیماران در اثر کدر شدگی قرنیه، آب مروارید  و به علاوه تخریب قرنیه تحت تاثیر قرار می گیرد.

علائم ظاهری عموما شامل چهره خشن (پل بینی صاف، لب های ضخیم و دهان و زبان بزرگ(، قامت کوتاه، عدم تقارن تنه، سایز و شکل غیرطبیعی استخوان ها، پوست ضخیم، بزرگ شدن ارگان ها از جمله کبد و طحال و افزایش رشد موهای بدن می باشند. دستان معمولا کوتاه و چنگال مانند بوده و مفاصل دچار سختی و عدم انعطاف می شوند. مشکلات و عفونت های سیستم عصبی شایع بوده و اکثر بیماران دارای مشکلات قلبی از جمله افزایش اندازه قلب و اختلال دریچه های قلبی می باشند.  

 

انواع:

هفت نوع متمایز و شمار زیادی از MPS ها شناسایی شده اند. علی رغم تفاوت علائم بالینی در انواع مختلف این بیماری، اکثریت مبتلایان در ابتدا یک دوره طبیعی رشد که نهایتا توسط کاهش تکامل فیزیکی و ذهنی دنبال می شود را نشان می دهند.

MPS I (سندروم هورلر): شدیدترین نوع MPS است. در سال اول زندگی کودکان خمیدگی بخش انتهایی نخاع و کدورت قرنیه شده و در سال دوم دچار زوال عقلی سختی مهره ها، چهره خشن و کبد وطحال بزرگ شده می شوند و در نوجوانی به سبب اختلالات قلبی و تنفسی فوت می کنند.

MPS II (سندروم هانتر): این نوع از بیماری دارای توارث وابسته به X (X-linked) بوده و پسران مبتلا علائم مشابه سندروم هانتر را بروز داده و نهایتا در اثر تحلیل جسمی و ذهنی مرگ در نوجوانی رخ می دهد.

MPS III (سندروم سان فیلیپو): رایج ترین نوع MPS بوده و ویژگی های چهره ای خشن خفیف، تغییرات اسکلتی، مشکلات ذهنی و تشنج رخ می دهد. مرگ این افراد در اوایل بزرگسالی اتفاق می افتد.

MPS IV (سندروم مورکیو): علائم ظاهری مشابه حالات قبل بوده اما بقای طولانی مدت مشاهده می شود.

MPS IV (سندروم ماروتکس- لامی): این بیماری به شبه هورلر مشهور است اما بیماران دارای هوش طبیعی هستند. در حالت خفیف بقای طولانی مدت تا اواخر بزرگسالی و در حالات شدید بقا تا دهه سوم زندگی امکان پذیر است.

MPS VII (سندروم اسلای): این شکل از بیماری به شدت متغیر بوده و طیف وسیعی از علائم را شامل می شود.

روش های تشخیصی موکوپلی ساکاریدوز:

تشخیص این بیماری عموما از طریق تست های مختلف بالینی از جمله تست ادرار (به جهت اینکه مقدار مازاد موکوپلی ساکاریدها از طریق ادرار دفع می شوند) انجام می شود. بررسی انواع آنزیم ها به جهت یافتن نوع آنزیم کاهش یافته نیز در تعیین دقیق نوع بیماری موثر می باشد. تشخیص پیش از تولد با استفاده از آمنیوسنتز و پرزهای کوریونی در جهت تشخیص و همچنین تایید اینکه آیا جنین حامل ژن معیوب بوده و یا بیمار می باشد بسیار موثر بوده و می تواند از تولد فرزند بیمار جلوگیری به عمل آورد. مشاوره ژنتیک نیز به والدین دارای خویشاوند بیمار کمک می کند تا از درصد احتمال حامل یا غیرحامل بودن خود اطلاع یابند.

 

تست های ژنتیکی موکوپلی ساکاریدوز :

• PCR-RFLP 
• Real-time PCR

 

نمونه مورد آزمایش:

• خون EDTA
• مایع آمنیون
• CVS

 

1. Beck M, Arn P, Giugliani R, Muenzer J, Okuyama T, Taylor J, et al. The natural history of MPS I: global perspectives from the MPS I Registry. Genetics in Medicine. 2014;16(10):759.

.2Hult M, Darin N, Döbeln U, Månsson JE. Epidemiology of lysosomal storage diseases in Sweden. Acta Paediatrica. 2014;103(12):1258-63.