پوکی استخوان

پس از میان سالی ، بافت استخوانی انسان به دلایل مختلف در مردان و زنان تحلیل می رود و در مراحل پیشرفته تر به پوکی استخوان و گاهی شکستگی و تخریب گسترده بافت استخوانی منتهی می شود. مواد اصلی بافت استخوان کریستال های فسفات کلسیم، املاح معدنی و مواد پروتئینی می باشند که  به علل و عوامل مختلف به مرور زمان ترکیب و بافت طبیعی خود را از دست می دهند.

 شایع ترین علل تحلیل بافت های استخوانی

• سن و جنس

• رژیم نامناسب غذایی،  کمبود کلسیم و  ویتامین D و ...

•   شغل

•   عدم تحرک

•   الکل و سیگار

•   منطقه جغرافیایی و عدم دریافت مناسب نور خورشید

•   تغییرات هورمونی بدن به ویژه پس از دوران یائسگی در بانوان

•   کمبود هورمون تستوسترون در مردان

•   بیماری های متابولیک و مزمن مانند دیابت ، بیماری های کلیوی ، بیماری های تیروئید، گوارشی و....

• بیماری های ژنتیکی

•  مصرف برخی داروها به ویژه کورتیکواسترویید ها ، داروهای ضد تشنج و ...

•  عفونت های بافت استخوانی

•  بیماریهای بدخیم با گرفتاری بافت استخوان و تحلیل بافت استخوانی (Bone Resorbtion ) و به دنبال آن استئوپورزیز یا پوکی استخوان که بروز می کند .

 

 از پوکی استخوان به عنوان بیماری خفته نیز نام برده می شود چرا که فرسایش و تحلیل بافت استخوانی به کندی و در طول چند سال اتفاق می افتد.  بنابراین، این بیماری خاموش تهدیدی جدی برای سلامت جامعه و به ویژه بانوان می باشد. براساس اعلام رسمی وزارت بهداشت و درمان دومیلیون زن در کشور، در معرض پوکی استخوان و عوارض شکستگی هستند که لازم است برای افزایش آگاهی بانوان اطلاع رسانی کامل تری شود. اگر چه بیماری پوکی استخوان در زنان و مردان شایع است اما در زنان با کاهش میزان هورمون استروژن در سن یائسگی سرعت از دست رفتن و تحلیل بافت استخوانی بیشتر می شود.

 استئوپورزیز با درد شدید استخوان ها همراه می شود و در مراحل پیشرفته باعث کاهش توده بافت استخوانی عمدتا در ران ، ستون فقرات و مچ دست می گردد.  پس از شکستگی، عوارض خاص آن گاهی عوارض عمیق عاطفی ، مالی ، دردهای مزمن ، افسردگی ، گوشه گیری ، و معلولیت اتفاق می افتد که توجه جدی تر به بیماری را لازم تر می نماید.

 

در ابتلا به بیماری پوکی استخوان عوامل خطری Risk Factors ) ) وجود دارد که نمی توان آنها را تغییر داد که عبارتند از :

1.جنس : پوکی استخوان یا استئوپورزیز در زنان 4 برابر مردان رخ می دهد.

2. سن : با افزایش سن شیوع بیماری افزایش می یابد . حدود 55% از افراد بالای 50 سال از این بیماری رنج می برند البته بیماری می تواند در هر سنی بروز نماید.

3 . سابقه و پیشینه خانوادگی : بیماری در خانواده هایی که قبلا پوکی استخوان داشته اند شایع تر است.

4 . اندازه بدن : در زنان به دلیل ظرافت استخوان ها و جثه کوچکتر پوکی استخوان همراه با دلایل خاص، بیماری را تشدید می کند.

زنان در طول 5 تا 7 سال ابتدای یائسگی حدود 20 درصد از توده بافت استخوانی را از دست می دهند.

5 .  نژاد : پوکی استخوان در زنان سفید پوست و آسیایی شایع تر است. اغلب مردم فکر می کنند که بیماری پوکی استخوان فقط زنان سالخورده و میانسال را گرفتار می کند ولی باید توجه داشت که سلامتی استخوان ها ارتباطی به سن ندارد.

در کودکی زمانی که ساختن بافت استخوان فعالانه صورت می گیرد لازم است رژیم غذایی مناسب

فعالیت بدنی و شیوه صحیح زندگی به کودکان آموزش داده شود.رژیم غذایی نامناسب و فعالیت ناکافی در دوران کودکی و نوجوانی (سالگی 18-9)  منجر به بروز ضعف بافت استخوانی در دوران بزرگسالی خواهد شد. بنابراین توان بدن در برابر آسیب ها و تصادف ها کاهش می یابد.

 با پیروی از یک برنامه غذایی مناسب و حاوی مقادیرکافی کلسیم ، فعالیت بدنی منظم در دوران کودکی و نوجوانی می توان خطر بروز پوکی استخوان را در دوران بزرگسالی کاهش داد.

 

 روشهای تشخیص پوکی استخوان و بررسی سلامت بافت استخوانی عبارت است از :

1.   تکنیک های رادیو گرافی و عکس برداری

2.   تکنیک های سنجش تراکم استخوان BDM;Bone Densitomety))

3.   نمونه برداری از بافت استخوان(Bone Biopsy)

4.   اندازه گیری مارکرهای بیوشیمیایی استخوانی  ( Bone Markers)

ولی تشخیص تغییرات و اختلالات اولیه بافت استخوانی در مراحل حاد و آغازین و قبل از بروز علایم تنها با استفاده از مارکرهای بیوشیمیایی استخوانی امکان پذیر است .

در بین روشهای بالا اندازه گیری مارکرهای بیوشیمیایی استخوانی ( Bone Markers ) شامل مجموعه ای از آزمایش های خون می باشد که به عنوان روش غیر تهاجمی ( Non invasive) و بسیار با ارزش برای تشخیص نارسایی ها و اختلالات بافت استخوانی در مراحل اولیه و زود هنگام، کاربرد گسترده ای پیدا کرده است.     با تشخیص استئوپورزیز و درمان مناسب، بهترین و سریع ترین روش برای بررسی اثر بخشی درمان و پاسخ به درمان اندازه گیری مارکرهای  استخوانی پس از 3 ماه از شروع درمان می باشد.

اندازه گیری مارکرهای بیوشیمیایی استخوانی در خون به سرعت می تواند در تشخیص و بررسی اختلالات بافت استخوانی زیر کمک کند: 

1.  تشخیص زود هنگام، ترمیم و بازسازی بافت استخوانی( Bone Remodeling)

2. تشخیص و شناسایی فرآیند تحلیل استخوانی (Bone Resorption)

3. ارزیابی و بررسی استخوان سازی در بدن ( Bone Formation)

4.  تشخیص اختلالات استخوان سازی (Bone Disorders)

5.  تشخیص زود هنگام علل شکست استخوان  (Bone Fracture)

6.  پایش و بررسی پاسخ به درمان بیماران مبتلابه اختلالات استخوان سازی   (Drug monitoring & HRT)

7. تشخیص متاستازهای استخوانی (Bone Metastasis)

8.  تشخیص اختلالات انهدام استخوان  (Bone Loss Condition)

9.  تشخیص زود هنگام و بررسی سریع پاسخ به درمان استئوپورزیز

      بیومارکرهای بیوشیمیایی استخوانی شامل مجموعه آزمایش زیر می باشد:

•  شاخص تجزیه و تخریب بافت استخوانی و کلاژن B- Cross. Lap (CTX)  

•  شاخص ترمیم استخوان   N- Mid  Osteocalcin ( N- Mid.OC )                                 

•  شاخص و مارکر کارکرداستئوبلاست ها ( سلولهای سازنده بافت استخوانی ): Total  P1Np

•  شاخص اختصاصی استخوان سازی       

 1,25 . (OH ) Vitamin . D

Intact PTH( I.PTH)

Sex Hormon Binding Globulin (SHBG).

 

 پیشگیری از پوکی استخوان

با رعایت موارد زیر می توان سلامت بافت استخوان را تامین نمود و تا حد ممکن از پیشرفت استئوپورزیز جلوگیری نمود:

1.       تنظیم رژیم غذایی غنی از کلسیم و ویتامین D

2.       تنظیم و کنترل وزن بدن با انجام فعالیت های بدنی مداوم و مناسب

3.       عدم مصرف سیگار و الکل

4.       انجام آزمایش های مربوطه به پوکی استخوان و تشخیص و درمان مناسب

5.       تنظیم و اصلاح شیوه زندگی

6.       مشاوره و مشورت با پزشکان متخصص و تنظیم برنامه و دستور العمل های تغذیه ایی و دارویی مناسب ، هورمون تراپی ، فیزیوتراپی و...

7.      اجتناب از پیروی از الگوهای غیر علمی و نادرست.

 

آزمایشهای تشخیص پوکی استخوان و بررسی سلامت بافت استخوان هر روز در آزمایشگاه اریترون انجام می شود.