در افراد مبتلا به دیابت، یا انسولین به مقدار کافی در بدن آنها تولید نشده است و یا انسولین به خوبی کار نمی کند. این امر باعث افزایش سطح قند خون می شود که در صورت عدم درمان باعث آسیب شدید به ارگان ها می شود. به دنبال ازدیاد قند خون ناشتا حتماً باید تست های هموگلوبین گلیکوزیله یا تست های تحمل گلوکز نیز انجام داد که امروز هموگلوبین گلیکوزیله برای تشخیص دیابت بیشتر بکار می رود چرا که این تست میزان گلوکز خون را در 120 روز گذشته نشان می دهد.همچنین در بعضی موارد تست قند خون برای هیپوگلیسمی یا کاهش قند خون استفاده می شود که شایعترین این حالت در اثر افزایش دوز مصرفی انسولین می باشد.

 

گلوکاگون (Glucagon )

هورمونی است که هنگام افت غلظت گلوگز در خون از سلول‌های آلفای جزایر لانگرهانس لوزالمعده (پانکراس) ترشح می‌شود. عملکرد گلوکاگون برعکس انسولین موجب افزایش قند خون می‌شود. گلوکاگون یک پلی‌پپتید بزرگ می‌باشد که این هورمون هم مانند انسولین به صورت پیش‌ساز ساخته شده و پس از تغییر و تحولاتی به هورمون بالغ تبدیل می‌شود. ترشح آن بوسیله هیپوگلسیمی (کاهش قند خون)، بعضی از اسیدهای آمینه، کاتکولامین‌ها تحریک شده و بوسیله هیپرگسیمی(افزایش قند خون)، اسیدهای چرب، اجسام ستونی، سکرتین و سوماتواستاتین مهار می‌شود.

اثرات عمده گلوکاگون بر متابولیسم گلوکز عبارت است از: تجزیه گلیکوژن کبد و افزایش گلوکونئوژنز در کبد. گلوکاگون باعث گلیکوژنولیز و افزایش غلظت گلوکز خون می‌شود.

افزایش گلوگز خون ترشح آن را مهار می‌کند. کاهش گلوگز خون باعث افزایش هورمون گلوکاگون می‌شود. افزایش اسید های آمینه به ویژه آلانین و آرژنین ترشح این هورمون را تحریک می‌کند. ورزش  نیز باعث تحریک ترشح گلوکاگون می شود.

گلوکز نوع ساده ی قند در بدن است که منبع اصلی انرژی است. زمانی که ما کربوهیدرات مصرف می کنیم بدن آن را به گلوکز تبدیل می کند . با ورود غذا به لوله گوارش و تجزیه آن، قند موجود در غذا از طریق پرزهای جدار دستگاه گوارش وارد خون می شود. ورود قند به خون علامتی به لوزالمعده فرستاده و با تحریک سلول های بتا؛ انسولین تولید و ترشح می شود. انسولین نیز ورود گلوکز یا قند خون را به داخل سلول های بدن تسهیل می کند و در آنجاست که این قند یا می سوزد و انرژی تولید می کند و یا ذخیره می شود.

حال اگر سلول های بتای لوزالمعده توان تولید کافی انسولین را نداشته باشند و یا بدن نسبت به انسولین مقاومت نشان دهد، قند در خون باقی مانده و به داخل سلول هدایت نمی شود.

دیابت نوع 1 معمولا در کودکان و نوجوانانی که بدن آنها توانایی تولید انسولین را ندارند دیده می شود. این حالت مزمن یا طولانی مدت است که نیاز به درمان مداوم دارد و اگر سلول های بتا تخریب شده یا نتوانند انسولین تولید کنند فرد برای ادامه حیات لازمست که حتماً انسولین تزریق کند. دیابت نوع 1معمولاً شروع پر سر و صدایی دارد و با علائمی چون تشنگی، پُر ادراری، پُر نوشی، کاهش وزن، گرسنگی و خستگی شدید تظاهر پیدا می‌ کند.

دیابت نوع 2 در افرادی که اضافه وزن دارند و چاق هستند تشخیص داده شده که مقدار انسولینی که توسط سلول های بتا ساخته می شود،کافی نباشد و یا سلول های بدن درجاتی از مقاومت نسبت به انسولین را نشان دهند، که نیاز به قرص های پایین آورنده قند خون دارند و یا در مواردی مانند فشارهای عصبی( استرس) ، بیماری های حاد و مواردی که به قرص های خوراکی پایین آورنده قند خون پاسخ مناسب

ندهند، باید انسولین مصرف کند. دیابت نوع 2 ممکن است با کاهش وزن و رژیم غذایی کنترل شود. دیابت نوع 2 شروع خیلی آهسته ‌تری دارد و شایع ‌ترین علامت اولیه ی آن در واقع "بی علامتی" است. درصد قابل توجهی از مبتلایان به دیابت نوع 2 (تقریباً 50 درصد آنها) از بیماری خود اطلاعی ندارند و تنها با انجام آزمایش قند خون می ‌توان بیماری آنها را تشخیص داد. با این وجود در صورت عدم کنترل مطلوب، ممکن است علائمی مشابه به دیابت نوع 1 نیز بروز کند.

از دیگر علائم دیابت نوع 2 می‌توان به عفونت‌های مکرر، مخصوصاً عفونت دستگاه ادراری و پوست، تاری دید، بهبودی دیرتر زخم‌ها، احساس سوزش و بی حسی در انگشتان پا اشاره کرد.

باید دانست از آنجایی که انسولین یک پروتئین است، مصرف خوراکی آن سبب می شود تا در شیره معده مورد حمله آنزیم های قوی هضم کننده پروتئین قرار گیرد و منهدم شود. لذا انسولین را نمی توان به صورت قرص یا کپسول تهیه نمود و باید به صورت زیر جلدی تزریق نمود.

آزمایش هموگلوبین A1C  بهترین آزمایش کنترل قند خون برای افراد دیابتی است. تست آزمایشگاهی ساده ای که میانگین میزان قند موجود در خون فرد را در 3 ماه گذشته نشان می دهد. آزمایش هموگلوبین A1C نشان می دهد که قند خون فرد مبتلا به دیابت در طول این مدت به میزان نرمال نزدیک بوده یا  از میزان نرمال بسیار بالاتر است. قندی که در جریان خون وجود دارد تمایل به اتصال به هموگلوبین (هموگلوبین مسئول حمل اکسیژن در خون است) در گلبول قرمز دارد این فرایند گلیکوزیلیشن (glycosylation)  نامیده می شود. قند متصل شده به هموگلوبین در طی مدت 120 روز عمر گلبول قرمز، همچنان به هموگلوبین متصل باقی می ماند. تحقیقات نشان داده است، هر چه میزان هموگلوبین A1C پائین تر باشد احتمال ابتلا به عوارض بینایی، کلیوی و اعصاب انتهایی در بیماران دیابتی کمتر است. برای افراد مبتلا به دیابت میزان هموگلوبین A1C باید کمتر از 7 باشد تحقیقات نشان داده است که هر چه نتیجه آزمایش هموگلوبین A1C به عدد 7 نزدیکتر باشد احتمال ابتلا فرد به عوارض و مشکلات دیابت نظیر ناراحتی های بینایی ،کلیوی، اعصاب کمتر است.

نوع دیگر دیابت ، دیابت بارداری است که در دوران بارداری اتفاق می افتد و بعد از زایمان برطرف می شود.

بیشتر پزشکان به زنان باردار توصیه می کنند که برای تشخیص دیابت بارداری، آزمایش غربالگری گلوکز معروف به( GCT )  را در بین هفته های ۲۴ و ۲۸ بارداری انجام دهند.

 

آزمایش غربالگری دیابت بارداری GCT

این آزمایش برای تشخیص افراد مبتلا به دیابت بارداری نیست بلکه با این تست زنان باردار مستعد ابتلا به این بیماری شناسایی شوند تا در صورت لزوم آزمایشات دیگری برای تشخیص بیماری بر روی آنها صورت گیرد.

در واقع تنها یک سوم زنانی که تست غربالگری گلوکز آنها مثبت است، واقعاً به  دیابت بارداری مبتلا هستند. اگر نتیجه تست غربالگری مثبت بود، لازم است آزمایش دیگری موسوم به  تست تحمل گلوکز  انجام شود آزمایشی که نتیجه آن ابتلا یا عدم ابتلا به دیابت بارداری را مشخص می کند.

 

تست تحمل گلوکز اولیه ( GCT)

در تست تحمل گلوکز یک محلول شیرین حاوی گلوکز به فرد داده می شود که باید آن را به طور کامل بنوشد.  پس از یک ساعت از شخص آزمایش خون گرفته می شود تا میزان قند خون اندازه گیری شود. معمولاً اگر سطح قند خون زیر ۱۳۰ تا ۱۴۰ میلی گرم بر دسی باشد، به عنوان نرمال محسوب می شود، هر چند ممکن است مراکز درمانی مختلف در تعیین میزان قند خون نرمال برای

آزمایش تحمل گلوکز برای تشخیص دیابت بارداری با هم تفاوت هایی داشته باشند ولی اگر سطح قند خون فرد بالاتر از میزان نرمال باشد، این به معنای آن نیست که فرد به دیابت بارداری مبتلا شده است بلکه به این مفهوم است که احتمال ابتلای خانم باردار به دیابت بارداری بیشتر است. برای مشخص شدن اینکه فرد به در حال حاضر به دیابت بارداری مبتلا است، پس از این آزمایش باید یک آزمایش تحمل گلوکز دیگر نیز از شخص گرفته شود.

 

آزمایش تحمل گلوکز ثانویه  (GTT)

برای آزمایش دیابت بارداری دوم که به آزمایش تحمل گلوکز ثانویه معروف است، شخص در طول شب چیزی نمی خورد و صبح ناشتا برای انجام آزمایش خون به آزمایشگاه مراجعه می کند. در این آزمایش ابتدا قند خون ناشتای فرد اندازه گیری می شود. سپس یک نوشیدنی شیرین به وی داده می شود. هر بار این نوشیدنی از نوشیدنی که در مرحله قبل خورده بود، شیرین تر و بوده و غلظت گلوکز آن بیشتر است. سپس میزان قند خون هر ساعت اندازه گیری می شود تا سه مرتبه. اگر حداقل در دو آزمایش، قند خون شخص بالاتر از حد نرمال بود، به آن معناست که فرد به دیابت بارداری مبتلا است.

 

پس از تشخیص دیابت بارداری 

   وقتی پس انجام آزمایش دیابت بارداری مشخص شد که شخص به این بیماری مبتلاست، معمولاً پزشک انجام معاینات مداوم را تجویز می کند، به خصوص در سه ماهه آخر بارداری. در طی این آزمایش ها و معاینات پزشک سطح قند خون بیمار را بررسی می نماید و ممکن است توصیه کند که شخص به طور روزانه سطح قند خونش را اندازه گیری کند که اگر بیمار نتواند با توصیه های پزشک قند خون را در حد نرمال نگه دارد، ممکن است نیاز به انسولین باشد. اگر علاوه بر دیابت بارداری به دیگر بیماری های و مشکلات دوران حاملگی نیز دچار باشد، بنابر تشخیصی پزشک ممکن است نیاز به انجام آزمایش های تکمیلی برای ارزیابی سلامت جنین باشد. در این آزمایشات عملکرد جفت (Placenta)  ارزیابی می شود.

جفت اندامی است که وظیفه آن رساندن اکسیژن و مواد غذایی به جنین از طریق وصل کردن جریان خون جنین به جریان خون مادر است. اگر کنترل دیابت بارداری با مشکل مواجه باشد، این مسئله ممکن است بر روی جفت تاثیر منفی داشته و رساندن اکسیژن و مواد غذایی به جنین را به خطر اندازد. همچنین ممکن است آزمایش هایی نیز برای بررسی و ارزیابی سلامت جنین صورت گیرد.

 

آزمایش قند خون پس از زایمان

۶ تا ۱۲ هفته پس از زایمان نیز آزمایش قند خون توسط پزشک صورت می گیرد تا اطمینان حاصل شود که سطح قند خون مادر به میزان طبیعی بازگشته است. اگر در این آزمایش ها قند خون طبیعی باشد – که در بیشتر موارد چنین است – فرد لازم است حداقل هر سه سال یک بار آزمایشات لازم برای بررسی ابتلا به دیابت را انجام دهد. اگر آزمایش های بعدی نشان دهنده دیابت با پیش دیابت (پره دیابت – وضعیتی که در آن سطح قند خون بالاتر از میزان طبیعی است اما آنقدر بالا نیست که دیابت محسوب شود) بود، لازم است در خصوص اقدامات لازم به منظور پیشگیری از بروز دیابت و یا کنترل دیابت مشورت نماید.

 

روش اندازه گیری گلوکز در خون

 دو روش اصلی برای اندازه گیری گلوکز در خون وجود دارد . یکی از این روش ها که امروزه هم در بعضی از نقاط استفاده می شود اندیکاتورهای غیر اختصاصی گلوکز است که با تغییر رنگ مقادیر گلوکز به دست می آید . در این روش گلوکز با ماده رنگزا واکنش داده و گلوکز کاهش میابد و باعث تولید رنگ می شود .

این روش خطاهای زیادی داشت و امروزه به جای ان از آنزیم استفاده می کنند . دو آنزیم مهم مورد استفاده در این روش گلوکز اکسیداز (glucose oxidase) و هگزوکیناز (hexokinase) است که گلوکز اکسیداز در نوار ادرار وجود دارد.

در زیر روش های کلی اندازه گیری گلوکز را در بدن ذکر می کنیم :

 

روش های شیمیایی

الف) کاهش مس در محیط قلیایی

1)روش فولین – و  (احیای مس )

2)روش بندیکت :مانند روش بالایی است ولی روش بهبود یافته ای است و برای اندازه گیری قند ادرار استفاده می شود .

3) روش Nelson Somoygi: در این روش هم رنگ تولید شده آبی خواهد بود .

ب)کاهش فری سیانید در محیط قلیایی

روش Hagedorn Jensen: این روش هم بر اساس احیا کنندگی گلوکز است . فری سیانید زرد در این تست باید گرم باشد و رنگ ایجاد شده هم بیرنگ است .

روش های دیگری هم وجود دارند اما نکته مهم این است که بعضی از این تست ها بر اساس خاصیت احیا کنندگی گلوکز هستند بنابراین باید بگوییم که این تست ها اختصاصی برای گلوکز نیستند و ممکن است با کراتین و اسید اوریک هم مثبت کاذب شوند.

 

روش اورتوتولوئیدین 

 اورتوتولوئیدین با اسید استیک گرم ترکیب شده و ایجاد گلیکوزیل آمین می کند در ادامه  ترکیبی به نام Shift base تولید شده و در آخر رنگ سبز و آبی پرنگ ایجاد خواهد شد.

 

روش انترون (فنول)

یکی دیگر از روش هایی است که باعث تولید هیدروکسی متیل فورفوران در اسید استیک گرم می شود .

تمام روش ایی که در بالا ذکر شد مربوط به خاصیت احیا کنندگی گلوکز بود . بسیاری از این واکشن ها اختصاصی گلوکز نیستند و همچنین امروزه از انها کمتر استفاده می شود .در ادامه در موردروش های آنزیمی صحبت خواهیم کرد .

 آنزیم گلوکز اکسیداز

آنزیم هگزوکیناز

 

محلول به دست آمده در طول موج 340 نانومتر بیشترین جذب نور را دارد .

تست های آزمایشگاهی گلوکز خون برای گلوکز خون می توان تستهای زیر را انجام داد :

• تست fasting blood sugar یا قند خون ناشتا

• تست urine glucose  گلوکوز ادرار

• تست two-hr postprandial blood sugar  یا گلوکز دو ساعت بعد از غذا

• تست  oral glucose toleranc یا تحمل گلوکز خوراکی

• تست intravenous glucose tolerance یا تحمل گلوکز درون عروقی

• تست glycosylated hemoglobin یا هوگلوبینه گلیکوزیله ((HbA1C)

• تست برای مانیتورینگ مریض