بیماری های پورفیری، گروهی از اختلالات متابولیکی ناشی از ساخته شدن بیش از حد ترکیبی شیمیایی به نام پورفیرین در بدن است که با انباشت بیش از حد یا دفع پورفیرین ها و پیش سازهای آنها شناخته می شوند. پورفیرین ها برای عملکرد هموگلوبین ضروری اند. هموگلوبین پروتئینی در سلول های قرمز خون است که به آهن متصل می شود و اکسیژن را به بافت ها و ارگان های بدن می رساند. مقدار بالای پورفیرین می تواند مشکلات عمده ای را به دنبال داشته باشد. این که کدام مواد شیمیایی و پیش ساز انباشته شود بستگی به نوع پورفیری دارد. Porphyria به نه گروه بیماری زیر می گویند.

• پورفیری متناوب حاد (AIP)

• کوپروپورفیریای ارثی (HCP)

• پورفیریای واریگت (VP)

• پورفیری کمبود دلتا آمینولولونیک اسید دهیدراتاز ADP))

• پورفیریای کوتانه آ درتا (PCT)

• پورفیریای هپاتو اریتروپویتیک (HEP)

• پورفیریای اریتروپوتیک مادرزادی (CEP)

• پروتوپورفیریای اریتروپویتیک (EPP)

• پروتوپورفیریای مرتبط با (XLP X)

 

هر پورفیری ناشی از تولید بیش از حد پیش ماده های هم است که به دلیل کمبود جزئی یا افزایش فعالیت یکی از آنزیم های بیوسنتز heme اتفاق می افتد.

 

پورفیری متناوب حاد (AIP)

پورفیری متناوب حاد (AIP)، که به نام پورفیری سوئدی، پیررولوپورفیریا و پورفیری حاد متناوب نیز  شناخته می شود، یک اختلال متابولیکی اتوزومی غالب است که بر تولید هم اثر می گذارد و ناشی از کمبود پورفوبیلینوژن دآمیناز (گاهی به عنوان هیدروکسی متیل بیلان سنتاز هم شناخته می شود (HMBS)) است. این بیماری شایع ترین پورفیری حاد است.

AIP پس از بلوغ با بحران های ناگهانی ناشی از بیماری با انباشت پیش سازهای پورفیرین مانند δ-آمینولوولینیک اسید ( ALA) و پورفوبیلینوژن (PBG) که از کبد به داخل گردش خون آزاد می شود شناخته می شود. تشخیص این بیماری  اغلب به تأخیر می افتد، زیرا تظاهرات بالینی ویژه ای ندارد.

 

ژنتیک:

در AIP بیش از 100 جهش در بازوی بلند کروموزوم 11 در ژن HMBS شناسایی شده است که آنزیم سیتوپلاسمی porphobilinogen deaminase را کد می کند. این کمبود باعث جلوگیری از سنتز هم می شود و متابولیت porphobilinogen در سیتوپلاسم تجمع می یابد.

 

علائم:

ALP شایع ترین نوع پورفیری های حاد در اکثر کشورهای جهان است. مهمترین علائم بالینی ALP یک حمله حاد است که به طور بالقوه از مواردی که به علت سایر پورفیری های حاد ایجاد می شود، قابل تشخیص نیست.

علائم ممکن است شامل استفراغ، درد شکمی یا پشتی، ضعف در دست یا پاها و علائم روانی باشد.

حفظ تغذیه خوب و اجتناب از الکل و داروهایی که موجب حملات می شوند،باعث پیشگیری از علائم می شود. حملات با دادن گلوکز و گاهی اوقات با هم درمان می شوند.

عواملی که ممکن است باعث ایجاد حمله در بیمار شود عبارتند از:

• بسیاری از داروها (از جمله هورمون های جنسی، باربیتورات ها، ضد انعقاد ها و آنتی بیوتیک های سولفونامید)

• تغییرات هورمونی در زنان

• رژیم های کم کالری و کم کربوهیدرات

• مصرف الکل                                                                                                                                                                                    

• قرار گرفتن در معرض حلالهای آلی

• استرس احساسی

• عفونت و بیماری های دیگر

• عمل جراحی

 

                                                                                                                       

تشخیص:

آزمایش ادرار

علائم شدید گوارشی و عصبی از پورفیری حاد متناوب شبیه علائم بسیاری از اختلالات رایج است. آزمایشات آزمایشگاهی بر روی نمونه هایی که از ادرار گرفته شده در طی حمله نشان داد که دو نوع پیش ماده هم (دلتا آمینولوولینیک اسید و پورفوبیلینوژن) افزایش می یابد. سطح این پیش سازها در طول حملات بسیار زیاد است و در افرادی که حملات تکراری دارند، باقی می ماند.

پیش سازها می توانند پورفیرین را تشکیل دهند که قرمز رنگ هستند. این پورفیرین رنگ ادرار را به سمت  قرمز و قرمز مایل به  قهوه ای تبدیل می کنند. این رنگ به ویژه هنگامی که نمونه ادرار در معرض نور و هوا قرار می گیرد، مشخص است.افراد بدون علائم می تواندد با اندازه گیری porphobilinogen deaminase در سلول های قرمز خون و انجام آزمایش DNA برای  تشخیص موتاسیون های ژنی به عنوان حاملین این اختلال شناخته می شوند. 

درمان:

افراد مبتلا به حملات شدید با تزریق وریدی هم درمان می شوند. سطوح دلتا آمینولولولینیک اسید و پورفوبیلینوژن در خون و ادرار به سرعت کاهش می یابد و علائم آن معمولا در طی چند روز بهبود می یابد. اگر پروسه درمان تاخیر داشته باشد، بهبودی طول می کشد و برخی از آسیب های عصبی می تواند دائمی باقی بماند.داروهای دکستروز ، به خصوص در افرادی که حملات آنها توسط یک رژیم کم کالری و کم کربوهیدرات ایجاد شده است می تواند مفید باشد اما این داروها کمتر از هم اثر می گذارد. درد را می توان با دارو های کاهنده درد کنترل کرد . تهوع، استفراغ، اضطراب و بی حسی با داروهای فنوتیازین برای مدت کوتاهی درمان می شوند.

 

شیوع:

 کمتر از 200000 نفر در ایالات متحده به انواع پورفیری مبتلا هستند. بر اساس مطالعات اروپایی، شایع ترین پورفیری، PCT، 1در 10000، شایع ترین پورفیری حاد، AlP ، که در حدود 1 در 20000 و شایع ترین پورفیری اریتروپویتیک، EPP، در حدود 1 در 50000 تا 75000برآورد شده است . CEP بسیار نادر است و برآورد شیوع آن از 1 در 1000000 یا کمتر است. فقط 6 مورد ADP در مطالعات ثبت شده اند.

منابع:

1_ Adam MP, Ardinger HH, Pagon RA, Wallace SE, Bean LJ, Mefford HC, Stephens K, Amemiya A, Ledbetter N. Acute Intermittent Porphyria--GeneReviews®.

 2_ Ramanujam VM, Anderson KE. Porphyria diagnostics—Part 1: a brief overview of the porphyrias. Current protocols in human genetics. 2015 Jul;86(1):17-20.

3_Pischik E, Kauppinen R. An update of clinical management of acute intermittent porphyria. The application of clinical genetics. 2015;8:201.